ناباروری مردان
ناباروری مردان
بسیاری از مردم هنوز ناباروری را مشکل زنان می‌دانند؛ ولی یک‌سوم از دلایل ناباروری مربوط به مشکلات مردان است، مثلاً به دلیل تعداد کم اسپرم. بنابراین مردان نیز باید آزمایش‌های باروری را انجام دهند. شاید انجام آزمایش‌های باروری برایتان خجالت‌آور باشد؛ ولی پی‌بردن هرچه سریع‌تر به مشکلات باروری مردان به معنای درمان سریع‌تر و بارداری موفقیت‌آمیز است. آزمایش‌های ناباروری مردان مشکلات و هزینه‌های غیرضروری آزمایش‌های مربوط به زنان را نیز کاهش می‌دهد.
دلایل ناباروری مردان
ناباروری مردان دلایل زیادی دارد. این عوامل از عدم تعادل هورمونی تا مشکلات جسمی و روانی و یا مشکلات رفتاری را در برمی‌گیرد. باروری نشان‌دهنده میزان سلامت مرد است، مردانی که شیوه زندگی سالم‌تری دارند، اسپرم سالم‌تری تولید می‌کنند. برخی از دلایل ناباروری مردان را در ادامه آورده‌ایم:
اختلالات اسپرم
یکی از دلایل رایج ناباروری مردان مشکلات مربوط به اسپرم است. سه‌چهارم از زوج‌های نابارور چنین مشکلی دارند. اختلالات اسپرم در مردان به شیوه‌های زیر بروز می‌کند:
• اسپرم کافی در منی ندارند
• اسپرم با سرعت لازم حرکت نمی‌کند
• شکل اسپرم درست نیست
بعضی افراد هر سه مشکل را دارند.
از هر ۱۰۰ مرد، حدود ۱۰ تا ۱۵ مرد مبتلا به مشکلات باروری در منی خود هیچ اسپرمی ندارند (آزواسپرمی). دلایل زیادی برای نبود اسپرم وجود دارد؛ ولی بیماری آزواسپرمی انسدادی رایج‌ترین دلیل آن است. فرد مبتلا به این بیماری، به دلیل انسداد در هر دو مجرای منی (لوله‌های حمل اسپرم از بیضه‌ها به آلت تناسلی) هیچ اسپرمی در منی خود ندارد. ممکن است انسداد در اپیدیدیم، رگ‌های اطراف مجرای منی یا مجرای انزال باشد. گاهی این بیماری مادرزادی است و گاهی به دلیل عفونت یا جراحی در این قسمت از بدن به وجود می‌آید.
عوامل بیولوژیکی و محیطی بسیاری وجود دارد که به تعداد اسپرم کم منتهی می‌شود؛ برای مثال، اختلالات در تولید یا موانع در مجرای حمل اسپرم، میزان اسپرم را کاهش می‌دهد.
واریکوسل
واریکوسل رگ‌های غیرطبیعی بزرگ و پیچ‌خورده‌ای (واریس) در طناب منوی هستند که بیضه‌ها را به هم وصل می‌کنند. واریکوسل‌ها ممکن است مسیر انتقال اسپرم را مسدود کنند، دمای بیضه‌ها را افزایش دهند، اکسید نیتریک بیشتری تولید کنند (اکسید نیتریک تأثیرات سودمندی بر گردش خون و سایر کارکردها دارد؛ ولی میزان بیش از حد مجاز آن به اسپرم آسیب می‌زند) یا اکسیژن‌رسانی به اسپرم را مسدود کنند. البته، بعضی بررسی‌های اخیر نشان داده که عیوب ژنتیکی در بعضی مردان موجب واریکوسل و اسپرم آسیب‌دیده می‌شود و خود واریکوسل به طور مستقیم تأثیری بر میزان باروری ندارد.
هیپوگنادیسم و کمبود تستوسترون
کمبود شدید هورمون آزادکننده گونادوتروپین (GnRH) را هیپوگنادیسم می‌گویند؛ هورمون گونادوتروپین برای روند آزاد کردن تستوسترون و سایر هورمون‌های مهم تولید مثل لازم است. سطح پایین تستوسترون به هر دلیلی، به تولید ناقص اسپرم منجر می‌شود. هیپوگنادیسم چندان بیماری رایجی نیست و اکثر اوقات مادرزادی است؛ معمولاً در نتیجه بیماری‌های ژنی کمیابی است که بر غده هیپوفیز اثر می‌گذارند یا گاهی فرد به دلیل ابتلا به تومور مغزی یا انجام پرتودرمانی دچار این بیماری می‌شود.
مشکلات خودایمنی (آنتی‌بادی‌ها)
در بیماری خودایمنی، عوامل ضد میکروب سیستم ایمنی بدن، به نام آنتی‌بادی، به سلول‌های خاصی در بدن حمله می‌کنند و آنها را با مهاجمان کوچک اشتباه می‌گیرند. در ناباروری مردان، این آنتی‌بادی‌ها اسپرم را هدف می‌گیرند و به قسمت خاصی از اسپرم، مثل سر یا دم، متصل می‌شوند و مشکلات متفاوتی را به وجود می‌آورند. حمله آنتی‌بادی‌های بدن به اسپرم ممکن است به دلیل وازکتومی، عفونت یا آسیب به بیضه‌ها باشد.
عوامل ژنتیکی
مشکلات در ژن‌هایی که باروری مردان را تنظیم می‌کنند و خود مواد ژنتیکی اسپرم عاملی مهم در مشکلات باروری مردان است. ژن‌های معیوب ارثی هستند یا بر اثر عوامل محیطی، مثل قرار گرفتن در معرض پرتو یا هر دو به وجود می‌آیند. در مردانی که با انجام روش‌های باروری و جمع‌آوری اسپرم و بارور کردن تخمک به طور مستقیم بچه‌دار می‌شوند، نگرانی‌هایی درباره احتمال انتقال تغییرات ژنی به نوزاد وجود دارد. در شرایط طبیعی، احتمال کمی وجود دارد که اسپرم غیرطبیعی از نظر ژنتیکی به تخمک برسد و آن را بارور کند.
عوامل ژنی به ویژه بر تولید اسپرم یا کیفیت آن تأثیر دارد. اختلالات در ژن‌هایی که تولید و کیفیت اسپرم را تنظیم می‌کنند، عامل اصلی ناباروری مردان هستند. بعضی پژوهش‌ها نشان داده‌اند که حدود ۱۰ درصد از موارد ناباروری مردان به دلیل مشکلات، اغلب ژنتیکی، آکروزوم است. آکروزوم کلاهک غشایی پر آنزیمی در سر اسپرم است و در نفوذ اسپرم به تخمک نقش بسیار بسزایی دارد. در صورتی که ۷ درصد یا مقدار بیشتری از اسپرم در آکروزوم خود ناهنجاری داشته باشند، احتمال بارداری کاهش می‌یابد.
اختلالات نعوظ
به این بیماری ناتوانی جنسی نیز می‌گویند و بسیار رایج است. اختلالات نعوظ در نتیجه یک یا چند عامل به وجود می‌آید. اختلالات نعوظ مربوط به اندام است؛ ولی مشکلات روانی از قبیل اضطراب و کمبود عزت نفس این مشکل را بدتر می‌کند. دیابت، فشار خون بالا، بیماری‌های قلبی و عروقی، فشار عصبی، مشکلات هورمونی، عمل لگن خاصره، ضربه روحی و عوارض جانبی داروهای تجویزشده از جمله دلایل ناتوانی جنسی هستند. گزینه‌های درمانی بسیاری برای درمان این مشکل وجود دارد.
انزال معکوس
انزال معکوس یعنی زمانی که عضلات مجرای ادرار در حین ارگاسم درست عمل نکنند و اسپرم به جای حرکت به طرف جلو و مجرای ادرار به طرف عقب و مثانه برود.
انزال معکوس دلایل مختلفی دارد:
• جراحی گردن مثانه یا پروستات (دلیل رایج این مشکل است)
• دیابت
• جراحی ستون فقرات
• آسیب نخاعی
• عوارض جانبی موقت بعضی داروها؛ مثل آرامبخش‌ها، بعضی داروهای ضد روان‌پریشی یا داروهای فشار خون بالا
انزال زودرس
انزال زودرس به معنای ناتوانی در کنترل واکنش انزالی برای حداقل سی ثانیه، بعد از دخول است. انزال زودرس در صورتی مشکل باروری به حساب می‌آید که انزال پیش از انجام کامل دخول اتفاق بیافتد. انزال زودرس را می‌توان با تلقیح مصنوعی یا با درمان‌های رفتاری؛ مثل «تکنیک فشار» که حساسیت آلت تناسلی را کاهش می‌دهد، درمان کرد.
اختلالات مربوط به بیضه و سایر اختلالات جسمی و ساختاری
هر نوع اختلال ساختاری بدن که بیضه‌ها، مجراها یا سایر ساختارهای تولید مثل را دچار مشکل کند، به شدت بر باروری تأثیر می‌گذارند. بعضی از این اختلالات از این قرارند:
نهان‌بیضگی
گاهی در دوران جنینی بیضه‌ها از شکم پایین نمی‌آیند و وارد کیسه بیضه نمی‌شوند. در نهان‌بیضگی، بیضه‌ها در معرض گرمای زیاد درونی بدن قرار دارند که باعث کاهش باروری می‌شود. بهتر است به این موضوع نیز توجه کنید که حتی اگر بیضه‌ها با جراحی در کیسه بیضه قرار بگیرند، احتمال سرطان بیضه به طور چشمگیری افزایش می‌یابد و خود شخص باید بیضه‌ها را به طور مداوم بررسی کند و به طور منظم به پزشک مراجعه کند.
هیپوسپادیاس: در این نقص مادرزادی، سوراخ مجاری ادرار در زیر آلت تناسلی قرار دارد و اگر با عمل جراحی ترمیم نشود، مانع رسیدن اسپرم به گردن رحم خواهد شد.
انسداد در لوله‌های انتقال اسپرم
بعضی مردان با انسداد در اپیدیدیم مجرای انزال یا سایر مشکلاتی به دنیا می‌آیند که در آینده بر باروری آنها تأثیر می‌گذارد.
آنواورکیا (Anorchia)
بیماری بسیار نادر آنواورکیا نقصی مادرزادی است که مرد بدون هر دو بیضه به دنیا می‌آید.
عفونت
اوریون، سل، تب مالت، سوزاک، تیفوس، آنفلوانزا، آبله و سفلیس بیضه‌ها را ضعیف می‌کنند. تعداد اسپرم کم و کم‌تحرکی اسپرم علائم این بیماری‌ها هستند. افزایش سطح هورمون محرکه فولیکولی و سایر مشکلات هورمونی نشان‌دهنده آسیب به بیضه است. بعضی بیماری‌های جنسی مثل سوزاک و کلامیدیا، اپیدیدیم و مجرای منی را مسدود می‌کنند و موجب ناباروری می‌شوند. این بیماری‌ها معمولاً با درمان جایگزین هورمونی و در صورت انسداد، با جراحی درمان می‌شوند.
مشکلات هورمونی
درصد کمی از ناباروری‌های مردان به دلیل مشکلات هورمونی است. سیستم غده هیپوتالاموس-هیپوفیز زنجیره هورمونی را تنظیم می‌کند تا بیضه‌ها بتوانند اسپرم تولید کنند و آن را انتقال دهند. اگر سیستم غده هیپوتالاموس-هیپوفیز وظیفه خود را درست انجام ندهد، مشکلات متعددی به وجود می‌آید. بعضی از این مشکلات را در زیر آورده‌ایم:
• مغز نمی‌تواند هورمون آزادکننده گونادوتروپین (GnRH) تولید کند. هورمون گونادوتروپین مسیر هورمونی را تحریک می‌کند تا تستوسترون و اسپرم تولید شود. اختلال در آزاد شدن GnRH موجب کمبود تستوسترون و توقف تولید اسپرم می‌شود.
• گاهی غده هیپوفیز توانایی تولید هورمون لوتئینی (LH) و هورمون محرکه فولیکولی (FSH) برای تحریک بیضه‌ها و تولید تستوسترون و اسپرم ندارد. هورمون لوتئینی و هورمون محرکه فولیکولی میانجی و مسئول تولید تستوسترون و اسپرم هستند.
• گاهی سلول‌های لیدیگ بیضه در واکنش به تحریک هورمون لوتئینی، هورمون تستوسترون تولید نمی‌کنند.
• مغز هورمون‌ها و ترکیبات شیمیایی دیگری تولید می‌کند که با تعادل هورمون جنسی تداخل دارد.
داروها
تأثیر داروها بر کیفیت و تعداد اسپرم هنوز به طور دقیق بررسی نشده است. با این وجود، باید به استروئیدهای آنابولیک توجه ویژه‌ای نشان داد؛ به این دلیل که به شدت به تولید اسپرم آسیب می‌زنند، بدنسازها و سایر ورزشکاران از این استروئیدها استفاده غیرمجاز می‌کنند. سایمتیدین، سولفاسالازین، کلشی‌سین، متادون، متوتروکسات، فنی‌توئین، کورتیکواستروئید، اسپیرونولاکتون، تیوریدازین و بلوک‌کننده کانال کلسیم دیگر داروهایی هستند که ممکن است بر باروری مردان تأثیر بگذارند.
سن
تأثیرات سن بر باروری مردان هنوز مشخص نیست. بررسی‌های اخیر نشان می‌دهند که سن نیز یکی از موارد تأثیرگذار است؛ اگرچه نه به اندازه تأثیر آن در زنان. میزان باروری در حین درمان‌های باروری برای مردان زیر ۳۹ سال بیش از ۶۰ درصد است؛ ولی بعد از سن ۴۰ سالگی این میزان به کمی بیش از ۵۰ درصد می‌رسد. با افزایش سن نقایص ژنتیکی اسپرم نیز افزایش می‌یابد؛ ولی تأثیر آن بر باروری هنوز مشخص نیست.
دلایل مربوط به شیوه زندگی
مردانی که شیوه زندگی سالم‌تری دارند، اسپرم سالم‌تری تولید می‌کنند و میزان باروری بیشتری دارند. روش زندگی نامناسب و بعضی عوامل محیطی بر باروری مردان تأثیر منفی دارد. این تأثیرات معمولاً موقت است و با تغییر شیوه زندگی می‌توان باروری را بهبود بخشید. برخی از این عوامل منفی را در ادامه آورده‌ایم.
هر فشار جسمی یا روانی، تعداد اسپرم را به طور موقت کاهش می‌دهد. استرس عاطفی، تولید هورمون گونادوتروپین را مختل می‌کند و تعداد اسپرم را کاهش می‌دهد.
گرمای بیش از حد بیضه‌ها، مانند تب بالا یا سونا، ممکن است به طور موقت تعداد اسپرم را کاهش دهد. حتی قرار گرفتن در معرض گرمای بیش از حد در حین کار، ممکن است باروری را از بین ببرد. بهتر است از پوشیدن شلوارهای تنگ، چسبان یا بیضه‌بند خودداری کنید.
مصرف مواد مخدر و اعتیادآور، تعداد و کیفیت اسپرم را به طور موقت تا ۵۰ درصد کاهش می‌دهد. مواد مخدر به توانایی حرکت اسپرم آسیب می‌زند و توانایی آنان در نفوذ به تخمک را از بین می‌برد.
سیگار کشیدن نیز به حرکت اسپرم آسیب می‌زند، طول عمر اسپرم را کاهش می‌دهد و ممکن است موجب تغییرات ژنتیکی شود که بر نوزاد تأثیر می‌گذارد. مردان و زنانی که سیگار می‌کشند میزان موفقیت کمتری در روش‌های کمک باروری دارند. علاوه بر این، مردان سیگاری میل جنسی کمتری دارند و رابطه جنسی کمتری نیز برقرار می‌کنند.
سوءتغذیه و کمبود بعضی مواد مغذی مانند ویتامین E، ویتامین C، سلنیوم، روی و فولیک اسید عوامل خطر ناباروری را افزایش می‌دهد.
چاقی نیز بر باروری مردان تأثیر دارد و آن را کاهش می‌دهد.
ارزیابی‌ها و معاینات
برای ارزیابی ناباروری مردان، باید به اورولوژیست مراجعه کنید. اورولوژیست سؤالاتی درباره سابقه کامل پزشکی، عمل‌های جراحی که انجام داده‌اید و داروهای مصرفی، شیوه زندگی، مصرف سیگار و مواد مخدر، زندگی جنسی و مشکلات رابطه جنسی و نیز ابتلا به بیماری‌های جنسی در گذشته و حال حاضر می‌پرسد. بهتر است که به تمام این سؤالات صادقانه پاسخ دهید. سپس، پزشک معاینات جسمی را انجام می‌دهد، معاینه جسمی خوب واریکوسل را مشخص می‌کند، مشکلات هورمونی را نشان می‌دهد و اندازه بیضه را نیز مشخص می‌کند. اورولوژیست باید معاینه جسمی را کامل و دقیق انجام دهد.
آزمایش‌های ناباروری
متخصصان باروری روش‌های متفاوتی دارند و آزمایش‌های مختلفی تجویز می‌کنند. بعضی آزمایش‌های لازم برای تشخیص ناباروری مردان از این قرارند:
اسپرم و بررسی منی
مهم‌ترین آزمایش مربوط به مردان بررسی مایع منی است. انجام این آزمایش اطلاعات مهمی را در اختیار پزشک قرار می‌دهد. پزشک متخصص تعداد اسپرم، شکل اسپرم، میزان تحرک آن و دیگر متغیرهای مرد را بررسی می‌کند. تعداد بسیار زیاد اسپرم با شکل طبیعی به معنای باروری بیشتر است؛ ولی استثناهایی نیز وجود دارد. بسیاری از مردان که تعداد اسپرم کم یا منی غیرطبیعی دارند هنوز بارور هستند و حدود ۱۵ درصد از مردان نابارور، منی طبیعی و اسپرم طبیعی زیادی دارند.
اگر تحلیل بررسی منی اولیه طبیعی باشد، پزشک آزمایش دوم را برای شما تجویز می‌کند تا از نتایج مطمئن شود. دو آزمایش طبیعی معمولاً بدین صورت تفسیر می‌شود که مرد مشکل ناباروری مهمی ندارد. اگر موردی غیرعادی در نتایج دیده شود، پزشک آزمایش‌های بیشتری، برای تعیین مشکل تجویز می‌کند.
ارزیابی هورمونی
انجام آزمایش خون برای بررسی هورمونی انجام می‌شود. تستوسترون و چند هورمون دیگر که در مغز تولید می‌شود تولید اسپرم را کنترل می‌کنند. با این وجود، هورمون‌ها در ۹۷ درصد از موارد مشکل اصلی ناباروری مردان نیستند.
آزمایش‌ها و معاینات دیگری برای تشخیص هر نوع انسداد یا مشکلات ژنتیکی که ممکن است بر باروری مردان تأثیر بگذارد نیز انجام می‌شود.
درمان
شیوه درمان به دلایل ناباروری بستگی دارد. بهترین درمان حفظ سلامت عمومی است. پزشک ابتدا تغییراتی در شیوه زندگی، به شما توصیه می‌کند. سیگار را ترک کنید، مشروبات الکلی مصرف نکنید، در صورت نیاز وزن خود را کم کنید و رژیم غذایی متعادلی در پیش بگیرید. مصرف آنتی‌اکسیدان‌هایی مثل ویتامین C و E و همین‌طور مواد معدنی مثل سلنیم و روی برای سلامت اسپرم مهم هستند، در صورت نیاز مکمل‌های غذایی این مواد را مصرف کنید.
بسته به دلیل مشکل باروری، پزشک داروهایی برای شما تجویز می‌کند تا احتمال بارداری را افزایش دهد. برای درمان عفونت، آنتی‌بیوتیک تجویز می‌کنند. اختلالات هورمونی را هم می‌توان با دارو رفع کرد. در صورت ابتلا به هیپوگنادیسم، تزریق گونادوتروپین برای تحریک به تولید تستوسترون تجویز می‌شود. در صورت ابتلا به انزال معکوس، داروهایی که بر مثانه یا سیستم عصبی تأثیر می‌گذارد در درمان مؤثرند. مصرف این داروها عوارض، مثلاً گیجی، به همراه خواهد داشت.
در صورت ابتلا به آزواسپرمی انسدادی، با جراحی انسداد را رفع می‌کنند. این جراحی معمولاً در بهبود باروری موفقیت‌آمیز است؛ ولی اگر نتوانند محل دقیق انسداد را مشخص کنند، عمل جراحی انجام نمی‌شود. واریکوسل را نیز با جراحی و مسدود کردن رگ‌های غیرطبیعی درمان می‌کنند.
در صورتی که هیچ یک از درمان‌های بالا موفقیت‌آمیز نباشد یا اگر ناباروری مردان ناشناخته باشد یا نتوان آن را درمان کرد، روش‌های کمک باروری توصیه می‌شود. سه روش کمک باروری اصلی وجود دارد:
• تلقیح داخل رحمی: اسپرم مستقیماً از طریق گردن رحمی در رحم زن قرار می‌گیرد.
• لقاح خارج رحمی: تخمک را در آزمایشگاه با اسپرم بارور می‌کنند و در رحم زن قرار می‌دهند.
• تزریق درون سیتوپلاسمی اسپرم: یک اسپرم را مستقیماً به تخمک زن تزریق می‌کنند.
