بسیاری از زنان در دوره پریودی به خصوص در دوران نوجوانی درد دارند. درد قاعدگی مشکل جدی نیست ولی گاهی با آندومتریوز، فیبروئید رحمی یا تومورهای غیرسرطانی مرتبط است.
در علم پزشکی به درد قاعدگی دیسمنوره می‏گویند. دیسمنوره اولیه همان دردی است که اکثر زنان قبل از قاعدگی یا در حین آن تجربه می‌کنند. دیسمنوره اولیه ۲ تا ۳ سال بعد از اولین پریودی پس از تخمک‏گذاری اولیه زنان شروع می‏شود. درد معمولاً یک یا دو روز قبل از قاعدگی شروع می‌شود و معمولاً تا دو روز اول قاعدگی ادامه خواهد داشت. درد قاعدگی با افزایش سن و بچه‏دار شدن کم می‏شود.
زنانی که عادت ماهانه عادی داشته‏اند؛ ولی پس از مدتی درد قاعدگی‌شان شدید می‌شود از دیسمنوره ثانویه رنج می‌برند. دیسمنوره ثانویه ناشی از مشکلات رحمی و اعضای لگن است.

علائم و نشانه ‏های درد قاعدگی

علائم و درجات درد متفاوت هستند و در هر فردی به صورتی متفاوت بروز می کنند. بعضی از این علائم از این قرارند:

• درد شکمی که به سمت پشت و پایین پاها حرکت می‏کند.

• خونریزی شدید قاعدگی

• سردرد

• حالت تهوع

• یبوست یا اسهال

• تکرر ادرار

• استفراغ

دلایل دردهای قاعدگی

دیسمنوره اولیه

دیسمنوره اولیه ناشی از انقباضات قوی رحم است که به دلیل ترشح پروستاگلاندین‏ها بروز می‌کنند، پروستاگلاندین‏ها واسطه‌های شیمیایی درون بدن‌اند و نقشی اساسی در ایجاد درد و التهاب دارند. پروستاگلاندین در نتیجه انقباض عضلات رحم است. عروق خونی فشرده‏شده منابع خون کمتری را به عضلات می‏رسانند. در نتیجه درد احساس می‏شود. هرچه میزان ترشح پروستاگلاندین‏ها در بدن بیشتر باشد، درد قاعدگی نیز بیشتر می‏شود.
پروستاگلاندین‏ها در طی سیکل ماهانه و تخمک‏گذاری تولید می‏شوند. در سال‏های اول قاعدگی ممکن است در تمام سیکل‏های پریودی تخمک‏گذاری انجام نشود و ممکن است سیکل فاقد تخمک باشد؛ بنابراین پریودی اغلب دردناک نیست.
درد دیسمنوره اولیه معمولاً در روزهای اول شدیدتر است و ممکن است گرفتگی شدید عضلات احساس شود. این درد اغلب ۱ یا ۲ روز ادامه دارد و ممکن است با تهوع، استفراغ، اسهال، سرگیجه، سردرد و خستگی نیز همراه باشد.

دیسمنوره ثانویه

دیسمنوره ثانویه معمولاً در نتیجه مشکلات اندام‏های تناسلی یا لگن زن به وجود می‏آید. این نارسایی اغلب در زنان مسن دیده می‏شود. علائم معمولاً درست قبل از خونریزی شروع می‏شود و بعد از خونریزی متوقف خواهد شد. علل دیسمنوره ثانویه را در زیر آورده‌ایم:

بیماری‌های مربوط به لگن

بیماری التهاب لگن خاصره

این بیماری باعث ایجاد عفونت رحم، لوله‏های فالوپ، تخمدان و لگن می‏شود. این عفونت ممکن است از واژن و دهانه رحم مثل بیماری‏های مقاربتی انتقال پیدا کند یا ممکن است به دلیل تولد نوزاد یا روند جراحی به وجود بیاید. این بیماری اغلب با درد قاعدگی، درد لگن، تب و ترشحات واژن همراه است.

---

سندرم احتقان لگن

 

سیاهرگ‏های گشاد شده در لگن باعث ایجاد سندرم احتقان لگن می‌شوند. درد ناشی از این بیماری در طی دوره قاعدگی، پس از نزدیکی، ایستادن طولانی مدت یا در دوران بارداری بیشتر احساس می‏شود. علائم دیگر این بیماری خونریزی غیرطبیعی قاعدگی، تحریک‏پذیری مثانه، ترشحات واژن و سیاهرگ‏های گشاد شده در بخش‌ برونى‌ آلت‌ تناسلى‌، باسن و ران‏ها است.

بیماری‏های مربوط به رحم و واژن:

تنگی یا انسداد دهانه رحم

تنگی دهانه رحم بیماری است که در آن دهانه رحم تا حدی یا به طور کامل تنگ است. این وضعیت از بدو تولد وجود دارد یا در مراحل بعدی زندگی به علت ضربه جسمی، جراحی، عفونت، سرطان و یا پرتو‏درمانی به وجود می‏آید. بیمار در معرض خطر ناباروری و آندومتریوز قرار دارد.

ناهنجاری‏های مادرزادی

ناهنجاری‏های مادرزادی در رحم مثل رحم دو شاخ و رحم دیواره‏دار می‏توانند منجر به ایجاد درد قاعدگی شوند. رحم با دیوار عرضی نقصی مادرزادی است. در افراد مبتلا، خون قاعدگی به خاطر دیواره بیرون نمی‌ریزد و منجر به گرفتگی عضلات می‏شود.

آندومتریوز

در این بیماری سلول‏هایی شبیه به سلول‏های دیواره رحم در خارج از رحم رشد می‏کنند. تغییر دیواره رحم و خونریزی آن در حین دوره قاعدگی با درد همراه است و سلول‏های رحمی در نتیجه تأثیرات هورمونی تغییر می‏کنند.

آدنومیوزیس

آدنومیوز یک نوع بیماری است که در آن دیواره رحم رشد می‌کند و به دیواره عضلانی تبدیل می‏شود. این بیماری ممکن است با درد شدید قاعدگی در طول دوره قاعدگی همراه باشد، همچنین ممکن است بیمار خونریزی شدید، خونریزی بین دوره قاعدگی و درد در حین مقاربت را تجربه کند.

فیبروئید

فیبروئید تومور خوش‏خیم عضلانی است که در دیواره رحم رشد می‏کند. این تومورها علاوه بر ایجاد درد قاعدگی موجب خونریزی بیش‏از‏حد، احساس ناراحتی، درد لگنی و درد در حین نزدیکی می‏شوند.

پولیپ رحم

پولیپ‌های رحم غده‏های کوچکی هستند که در رحم به وجود می‏آیند و با ساقه‌های نازک به رحم متصل می‌شوند. آنها موجب خونریزی بیش‏از‏حد و نامنظم می‏شوند و ممکن است یکی از دلایل ناباروری باشند.

چسبندگی‏های داخل رحمی

اگر پوشش داخلی رحم آسیب ببیند باعث ایجاد چسبندگی در دیواره رحم می‌شود. این آسیب‌ها اغلب در نتیجه عمل‌های جراحی مانند کورتاژ، برداشتن فیبروئید، گذاشتن دستگاه درون رحمی یا عفونت رحمی ایجاد می‌شود. بیماران مبتلا به این بیماری از ناباروری یا سقط جنین‏های مکرر رنج می‏برد و چسبندگی باعث انسداد جریان خون قاعدگی و دردناک شدن آن می‌شود.

دستگاه داخل رحمی پیشگیری از بارداری

دستگاه داخل رحمی پیشگیری از بارداری ممکن است در حین دوره قاعدگی باعث گرفتگی عضله شود.

بیماری‏های مربوط به تخمدان‌ها:

کیست و تومورهای تخمدان

کیسه پر از مایع در تخمدان را کیست تخمدان می‌گویند. این کیست‌ها معمولاً خوش‏خیم‌اند و به ندرت سرطانی می‏شوند. کیست تخمدان قاعدگی را نامنظم می‌کند، نزدیکی را دردناک می‌کند و عملکرد روده و مثانه را با مشکل مواجه می‌کند.

پزشک این بیماری‏ها را با معاینه لگنی شامل معاینه داخلی، لاپاراسکوپی و سونوگرافی تشخیص می‏دهد. ممکن است به تست پاپ‏اسمیر نیاز داشته باشید یا پزشک آزمایش خون یا ادرار تجویز کند.

---

گزینه‏ های درمانی

 

درمان با دارو

پزشکان سعی می‌کنند که در درمان‌های اولیه روی تسکین درد متمرکز شوند. داروهای ضد‏التهابی غیر‏استروئیدی (NSAIDs) به تسکین درد کمک می‏کنند. این داروها ممکن است باعث ناراحتی معده شوند، بنابراین توصیه می‏شود که با غذا مصرف شوند. استفاده طولانی مدت از این داروها خطر ابتلا به خونریزی معده را افزایش می‏دهد. داروهای ضد درد غیر‏استروئیدی عبارت‏اند از: آسپیرین، ایبوپروفن و ناپروکسن.
قرص‏های جلوگیری از بارداری به تسکین درد کمک می‏کنند و ممکن است برای مشکلاتی مانند آندومتریوز تجویز شوند. پزشک برای کاهش درد قاعدگی ناشی از بیماری التهابی لگن (PID) آنتی‏بیوتیک تجویز می‏کند.

درمان‏های مکمل و جایگزین

برخی از زنان دریافته‏اند که تغییر در رژیم غذایی شدت گرفتگی عضلات را کاهش می‏دهد. تکنیک‏های ذهنی مانند مدیتیشن و ورزش‏هایی مثل یوگا و تای‏چی نیز به تسکین درد کمک می‏کنند.

طب سوزنی

طب سوزنی درمانی رایج برای کاهش درد قاعدگی است. طب سوزنی افراد مبتلا به دیسمنوره را بر اساس بررسی میزان انرژی فرد درمان می‏کند. طب سوزنی برای کاهش درد مفید است. بررسی‏های انجام‏شده نشان می‏دهند که زنانی که طب سوزنی انجام می‏دهند نسبت به سایرین درد کمتری احساس می‌کنند.

تغذیه و مکمل‏ها

• غذاهایی مصرف کنید که حاوی کلسیم فراوان هستند. این غذاها عبارت‏اند از: لوبیا، بادام، سبزیجات سبز تیره برگدار مانند اسفناج و کلم پیچ.

• میوه‏هایی مثل گیلاس و گوجه‏فرنگی و سبزیجات مثل کدو و فلفل مصرف کنید چون این مواد دارای آنتی‏اکسیدان‏های بالایی هستند.

• از خوردن غذاهای تصفیه‏شده مثل نان سفید، پاستا و شکر خودداری کنید.

• برای افزایش پروتئین گوشت بدون چربی، ماهی، سویا یا لوبیا بخورید.

• از روغن‏های پخت‏و‏پز سالم مانند روغن زیتون و یا روغن نباتی استفاده کنید.

• اضافه کردن شیر سویا به رژیم غذایی برای کاهش درد قاعدگی مفید است.

• اسیدهای چرب ترانس موجود در محصولاتی مانند بیسکوئیت‏ها‏، کراکر، کیک، سیب‏زمینی سرخ‏کرده همراه با حلقه‏های پیاز، پیراشکی، غذاهای فرآوری شده و مارگارین را کاهش دهید.

• از مصرف کافئین، مشروبات الکلی و تنباکو اجتناب کنید.

• روزانه ۶ تا ۸ لیوان آب تصفیه‏شده مصرف کنید.

• حداقل ۵ روز در هفته به مدت ۳۰ دقیقه ورزش کنید.

مکمل‏های زیر نیز به تسکین درد قاعدگی کمک می‏کنند:

مصرف تقریباً ۶ گرم از اسیدهای چرب اُمگا ۳ مانند روغن ماهی به کاهش التهاب کمک می‏کند. زنانی که روغن ماهی مصرف می‏کنند نسبت به کسانی که قرص مصرف می‏کنند درد کمتری احساس می‏کنند. ممکن است اسیدهای چرب اُمگا ۳ خطر خونریزی به خصوص در افرادی که رقیق‏کننده خون مانند کلوپیدوگرل (پلاویکس)، وارفارین (کومادین) یا آسپرین مصرف می‏کنند را افزایش دهد. قبل از مصرف اسیدهای چرب اُمگا ۳ با پزشک خود مشورت کنند.

روزانه ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ میلی‏گرم کلسیم سیترات مصرف کنید. بدن شما برای داشتن استخوان‏های سالم به کلسیم نیاز دارد. کلسیم نیز برای کاهش درد قاعدگی مفید است چون به حفظ استقامت عضلات کمک می‏کند. مطالعات نشان دادند که کلسیم درد قاعدگی را کاهش می‏دهد، اما در برخی از مطالعات دیگر به نظر می‏رسید که کلسیم برای کاهش درد قبل از قاعدگی مفید است ولی به کاهش درد بعد از شروع قاعدگی کمک نمی‏کند. کلسیم سیترات فرمی از کلسیم است که بدن به راحتی آن را جذب می‏کند. به یاد داشته باشید که ممکن است مقادیری از کلسیم را از غذاها دریافت کنید، بنابراین قبل از مصرف مکمل کلسیم با پزشک خود مشورت کنید.
مصرف روزانه ۴۰۰ ‎واحد بین‏المللی (۱۰ میکروگرم) ویتامین D به جذب کلسیم کمک می‌کند و التهاب را کاهش می‏دهد. ویتامین D ممکن است با برخی از داروها تداخل داشته باشد بنابراین قبل از مصرف بیش‏از‏حد مجاز روزانه با پزشک خود مشورت کنید.

مصرف روزانه ۱۲/۵ میکروگرم ویتامین E درد قاعدگی را کاهش می‏دهد. ویتامین E ممکن است خطر خونریزی را افزایش دهد، مخصوصاً اگر قبلاً رقیق‏کننده خون مصرف کرده باشید. افراد مبتلا به بیماری‏های قلبی، دیابت یا سرطان سر، گردن یا پروستات، باید از خوردن دوزهای بالای ویتامین E بدون مشورت با پزشک خودداری کنند.

۳ روز قبل از شروع قاعدگی روزانه ۳۶۰ میلی‏گرم منیزیم مصرف کنید. بررسی‏های انجام‏شده نشان می‏دهد که مصرف این مقدار منیزیم برای شل کردن عضلات، کاهش درد قاعدگی و قسمت تحتانی مفید است. مصرف بیش‏از‏حد منیزیم ممکن است باعث اسهال و کاهش فشار خون شود. اگر مشکلات گوارشی یا بیماری‏های قلبی دارید قبل از مصرف با پزشک خود مشورت کنید. منیزیم ممکن است با بسیاری از داروها مثل آنتی‏بیوتیک‏های سیپروفلوکساسین (CIPRO)، لووفلوکساسین (Levaquin) و تتراسایکلین، داروهای استخوان‏ساز از قبیل آلندرونات (Fosamax) و ریزدرونات (Actonel)، دیورتیک‏ها (قرص‏های آب) و داروهای دیگر تداخل داشته باشد.
ویتامین B6 پروستاگلاندین مفید تولید کرده و رگ‏های خونی را نیز گشاد می‏کند؛ بنابراین به اندازه مصرف مکمل ب کمپلکس مفید است. این ویتامین به میزان قابل‏توجهی طول مدت دردهای دوره قاعدگی را کاهش می‏دهد. مصرف منیزیم و ویتامین B6 نیز برای تبدیل چربی‏های ضروری به پروستاگلاندین‏های مفید ضروری است. سعی کنید این دو ماده را همیشه با هم مصرف کنید.
از‏آنجا که هر دو ویتامین B1 و B6 برای درمان دردهای قاعدگی مفید هستند، بهترین روش این است که از ب‏ کمپلکس استفاده شود. ب کمپلکس حاوی ویتامین B12 نیز است و ترکیب روغن ماهی و B12 خیلی مؤثرتر از روغن ماهی تنها است.

آنزیم بروملین در آناناس وجود دارد و برای درمان قاعدگی‏های دردناک مفید است. آناناس دارای خواص ضد‏التهابی است و به عنوان یک رقیق‏کننده طبیعی خون محسوب می‏شود. بروملین نیز به عنوان شل‏کننده عضلات عمل می‏کند و تصور می‏شود که برای کاهش پروستاگلاندین بد و افزایش پروستاگلاندین خوب مؤثر باشد.

گیاهان

گیاهان به طورکلی به صورت عصاره‏های خشک استاندارد (قرص، کپسول یا قرص)، چای یا عصاره مایع قابل‏استفاده هستند. عصاره‏های مایع را با نوشیدنی‏های مورد علاقه خود مخلوط کنید. مقدار ۱ تا ۲ قاشق چای‏خوری در یک فنجان آب به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه بریزید.

تاکنون هیچ تحقیقات خاصی در مورد گیاهان برای کاهش درد قاعدگی انجام نشده است ولی برخی از آنها به طور سنتی برای تسکین درد استفاده شده‏اند. البته بعضی از محققان دریافتند که این گیاهان در بدن مثل استروژن عمل می‏کنند. زنانی که سابقه سرطان‏های مرتبط با هورمون داشته‏اند، هورمون درمانی می‏شوند، اختلالات خونریزی دارند یا داروهای رقیق‏کننده خون مصرف می‏کنند باید قبل از مصرف گیاهان با پزشک خود صحبت کنند.

• روزانه قبل از صبحانه ۲۰ تا ۴۰ میلی‏گرم از عصاره درخت توت استفاده کنید. عصاره درخت توت ممکن است با تعدادی از داروها مثل کلرپرومازین (Thorazine)، هالوپریدول (Haldol)، لوودوپا، متوکلوپرامید، الانزاپین (Zyprexa)، پروکلرپرازین (Compazine)، کواتیاپین (Requip)، ریسپریدون تداخل داشته باشد و تأثیر قرص‏ها و داروها ضد‏بارداری را نیز کاهش دهد.

• برای کاهش التهاب روزانه ۳۰۰ میلی‏گرم عصاره زردچوبه مصرف کنید. ممکن است زردچوبه خطر خونریزی را افزایش دهد، بنابراین قبل از مصرف با پزشک خود صحبت کنید. افراد مبتلا به سنگ کیسه صفرا یا مشکلات کیسه صفرا باید قبل از استفاده از زردچوبه با پزشک خود مشورت کنند. اگر قبلاً از رقیق‏کننده خون استفاده کرده باشید، ممکن است زردچوبه خطر خونریزی را افزایش دهد.

---

هومیوپاتی

 

مطالعات اندکی تأثیر داروهای هومیوپاتی را بررسی کرده‏اند. با‏این‏وجود یک هومیوپات حرفه‏‌ای براساس دانش و تجربه بالینی خود ممکن است درمان‌های زیر را برای کاهش درد قاعدگی توصیه کند. پزشک قبل از تجویز هرگونه درمان باید به وضعیت جسمی، عاطفی و روحی فرد توجه کند. هومیوپات با تجربه نیز تمام این عوامل را برای تعیین مناسب‏ترین درمان فرد مدنظر قرار می‌دهد.

• برای کاهش درد حاد قاعدگی که اغلب شبیه درد زایمان، فشار شدید در لگن همراه با خونریزی شدید و کمر‏درد است که با راه رفتن و حرکت بدتر می‏شود اغلب از بلادونا استفاده می‏شود.

• گل بابونه برای کاهش درد قاعدگی، تغییرات خلق و خو، تحریک‏پذیری و خشم و درد استفاده می‏شود. ممکن است فرد در لگن خود احساس سنگینی کند.

• منیزیم فسفات برای گرفتگی که توسط گرما، فشار و خم شدن به جلو آزاد می‏شود، مناسب است.

درمان جسمی

روش‏های زیر به تسکین درد لگن کمک می‏کند:

یک بسته روغن کرچک را به طور مستقیم روی پوست بمالید، با یک پارچه نرم پاک و بلند بپوشانید. منبع حرارتی (مثلاً کیسه آب گرم یا بطری آب گرم) را به مدت ۳۰ تا ۶۰ دقیقه روی آن قرار دهید. برای گرفتن نتیجه بهتر ۳ روز متوالی در طی ۱ هفته این کار را انجام دهید. ۳ دقیقه در آب گرم و سپس ۱ دقیقه در آب سرد بنشینید. سه بار این حرکت را تکرار کنید.

---

چه زمانی باید به دکتر مراجعه کرد؟

اگر درد قاعدگی مانع انجام فعالیت‏های شما شد با پزشک خود صحبت کنید. اگر هر یک از موارد زیر را تجربه کردید به پزشک مراجعه کنید:

• بعد از گذاشتن IUD درد داشتید

• دوره‏های قاعدگی دردناک که بیش از سه ماه به طول انجامید

• لخته خون داشته باشید

• گرفتگی عضله همراه با دل درد، اسهال و حالت تهوع

• درد لگنی زمانی که پریود نیستید

گرفتگی ناگهانی عضلات یا درد لگن خاصره نیز می‏تواند نشانه‏ای از عفونت باشد. عفونت درمان‏ نشده ممکن است موجب زخم بافت لگن شده و منجر به ناباروری شود. اگر علائم عفونت دارید، فوراً به پزشک مراجعه کنید. این علائم از این قرارند:

• تب

• دردهای لگنی شدید

• در‏صورتی‏ که باردار هستید و درد شدید دارید

• ترشحات بد بوی واژن