هورمون درمانی جایگزین (HRT) درمانی است که علائم یائسگی را بهبود می‌بخشد. این درمان هورمون‌هایی را که بعد از یائسگی در بدن زن‌ها ترشح نمی‌شوند، جایگزین می‌کند.
از یائسگی به عنوان «تغییر زندگی» یاد می‌کنند، زیرا در این مرحله از زندگی زنان، دیگر هر چهار هفته یکبار تخمک‌گذاری انجام نمی‌شود، زنان دیگر عادت ماهانه نمی‌شوند و قادر به تولید مثل نیستند. یائسگی معمولاً در دهه ۵۰ زندگی زنان (به طور میانگین در سن ۵۲ سالگی) آغاز می‌شود.

افت میزان دو هورمون زنانه استروژن و پروژسترون که نقش مهمی در بدن زن‌ها ایفا می‌کنند، بروز علائم جسمی و احساسی شامل گرگرفتگی، نوسانات روحی و خشکی واژن را به دنبال دارد. هورمون درمانی جایگزین به زنان کمک می‌کند تا میزان هورمون به حالت اولیه باز گردد و عملکرد بدن عادی شود.

استروژن

استروژن به آزاد شدن تخمک از تخمدان‌ها کمک می‌کند، عادت ماهانه را تنظیم می‌کند و باعث باروری زن می‌شود.

استروژن عملکردهای مهم دیگری شامل تنظیم دمای پوست و رطوبت واژن و تراکم استخوان‌ها نیز در بدن دارد. کاهش استروژن علائم یائسگی زیر را به دنبال دارد:

• گرگرفتگی

• عرق کردن شبانه

• خشکی واژن

• کاهش میل جنسی

• بی‌اختیاری ادراری استرسی: نشت ادرار هنگام عطسه یا سرفه

• کاهش تراکم استخوان‌ها: این امر باعث شکننده شدن استخوان‌ها می‌شود (پوکی استخوان)

بسیاری از این علائم ظرف مدت دو تا پنج سال از بین می‌رود به جز خشکی واژن که در صورت درمان‌نشدن بدتر می‌شود. بی‌اختیاری ادراری استرسی نیز بدتر می‌شود و با افزایش سن، احتمال پوکی استخوان نیز افزایش می‌یابد.

پروژسترون

مهمترین نقش پروژسترون، آماده کردن رحم برای بارداری است. این هورمون به شکل‌گیری دیواره رحم نیز کمک می‌کند. کاهش میزان پروژسترون تأثیری شبیه به کاهش استروژن ندارد؛ اما خطر ابتلا به سرطان رحم را افزایش می‌دهد.

در هورمون درمانی جایگزین معمولاً پروژسترون با استروژن ترکیب می‌شود. با این وجود، اگر هنگام هورمون درمانی جایگزین، هیسترکتومی (عمل جراحی که در آن رحم برداشته می‌شود) انجام داده‌اید، دیگر نیازی به پروژسترون نیست و استروژن به تنهایی کافی است.

هورمون درمانی جایگزین بعضی مشکلات ناشی از یائسگی را برطرف می‌کند، از جمله:

• برطرف‌کردن گرگرفتگی، تعریق شبانه و مشکلات مربوطه اعم از بی‌خواب و تندخویی

• از بین بردن مشکلات واژنی، مانند خشکی و درد و مشکلات مربوطه مانند درد در هنگام رابطه جنسی

• کاهش پوکی استخوان

هورمون درمانی جایگزین علائم نوسانات روحی و افسردگی را نیز کاهش می‌دهد؛ ولی درمان مناسبی برای افسردگی نیست. اگر علائم افسردگی دارید با پزشک مشورت کنید.
چه کسانی می‌توانند از هورمون درمانی جایگزین استفاده کنند

به محض مشاهده علائم یائسگی می‌توانید هورمون درمانی جایگزین را شروع کنید. با این وجود، اگر باردار هستید یا یکی از مشکلات زیر را داشتید از این نوع درمان استفاده نکنید:

• سابقه سرطان سینه، سرطان تخمدان یا سرطان دیواره رحم

• سابقه لخته شدن خون

• سابقه بیماری قلبی یا سکته

• فشار خون کنترل نشده (فشار خون باید قبل از شروع این هورمون درمانی جایگزین کنترل شود)

• داشتن بیماری کبدی

• بارداری

در چنین شرایطی، روش‌های درمانی دیگری برای کمک به کنترل علائم یائسگی به کار برده می‌شود.

نحوه شروع هورمون درمانی جایگزین

اگر تصمیم دارید هورمون درمانی جایگزین را شروع کنید، درباره مزایا و خطرات آن با پزشک خود مشورت کنید. بهتر است قبل از شروع هورمون درمانی جایگزین، به متخصص زنان مراجعه کنید. اگر به بیماری سرطان مبتلا باشید، پزشک تشخیص می‌دهد که HRT برای شما مناسب است یا خیر.

انواع هورمون درمانی جایگزین

هورمون درمانی جایگزین (HRT) در بدن خانم‌ها جایگزین دو هورمونی می‌شود که به دلیل یائسگی دیگر ترشح نمی‌شوند. این هورمون‌ها عبارت‌اند از:

استروژن: استروژنی که در هورمون درمانی جایگزین استفاده می‌شود از گیاهان یا از ادرار اسب باردار گرفته می‌شود.

پروژسترون: در این درمان ترکیبی از پروژسترون استفاده می‌شود که به دلیل اینکه بدن راحت‌تر می‌تواند آنرا جذب کند به آن پروژسترون گفته می‌شود.

بیش از ۶۰ نوع آماده‌سازی متفاوت HRT وجود دارد که سه نوع آن را در زیر بررسی می‌کنیم.

هورمون درمانی جایگزین با استروژن

هورمون درمانی جایگزین با استروژن برای زنانی تجویز می‌شود که رحم و تخمدان را طی عمل هیسترکتومی برداشته‌اند. خطر ابتلا به سرطان آندومتریال (سرطان دیواره رحم) در این زنان وجود ندارد، بنابراین نیازی به پروژسترون ندارند.

هورمون درمانی جایگزین چرخشی

هورمون درمانی جایگزین چرخشی یا هورمون درمانی جایگزین متوالی برای زنانی تجویز می‌شود که علائم یائسگی را دارند، اما هنوز عادت ماهانه می‌شوند. دو نوع هورمون درمانی جایگزین چرخشی وجود دارد:

هورمون درمانی جایگزین ماهانه

در این نوع درمان هر روز استروژن و در پایان دوره قاعدگی به مدت ۱۴ روز پروژسترون مصرف می‌کنید. هورمون درمانی جایگزین ماهانه معمولاً به زنانی توصیه می‌شود که قاعدگی منظم دارند. عادت ماهانه این افراد به طور منظم ادامه پیدا می‌کند تا یائسگی باعث توقف آن شود.

هورمون درمانی جایگزین سه ماهه

در این درمان هر روز استروژن و به مدت ۱۴ روز پروژسترون مصرف کنید که این کار هر ۱۳ هفته یک بار تکرار می‌شود. هورمون درمانی جایگزین سه ماهه معمولاً به زنانی توصیه می‌شود که قاعدگی نامنظم دارند. این افراد هر سه ماه یک بار عادت ماهانه می‌شوند.

داشتن عادت ماهانه منظم بسیار خوب است، زیرا به راحتی متوجه می‌شوید که چه وقت به طور طبیعی متوقف می‌شود و چه وقت به مرحله آخر یائسگی می‌رسید.
بعضی از زنانی که از هورمون درمانی جایگزین چرخشی استفاده می‌کنند حتی بعد از یائسگی (در مرحله بعد از یائسگی) نیز عادت ماهانه می‌شوند.

هورمون درمانی جایگزین ترکیبی مداوم

هورمون درمانی جایگزین ترکیبی مداوم معمولاً برای زنانی تجویز می‌شود که در مرحله بعد از یائسگی هستند. زنی که به مدت یکسال پریود نشود، در مرحله بعد از یائسگی است. همانطور که از اسم آن مشخص است، افرادی که از هورمون درمانی جایگزین مداوم استفاده می‌کنند، هر روز بدون وقفه باید استروژن و پروژسترون استفاده کنند.

نحوه انجام هورمون درمانی جایگزین

هورمون درمانی جایگزین در انواع مختلفی تجویز می‌شود؛ بعضی از آنها از این قرارند:

استفاده از ژل یا کرم که روی پوست مالیده می‌شود یا در صورت داشتن خشکی واژن، مستقیماً در داخل واژن استفاده می‌شود.

قرص که ماهیانه مصرف می‌شود یا برای درمان خشکی واژن مستقیماً داخل واژن قرار داده می‌شود.

چسب‌هایی که باید روی پوست بچسبانید.

کاشت که قرص‌هایی کوچک حاوی استروژن را زیر پوست شکم، کپل یا ران قرار می‌دهند.

اگر فقط از خشکی واژن رنج می‌برید، احتمالاً درمانی برایتان تجویز می‌شود که به طور مستقیم داخل واژن استفاده شود.

قرص، چسب و کاشت زمانی تجویز می‌شوند که علائم یائسگی دیگری مانند گرگرفتگی داشته باشید.

ترکیب‌های متفاوتی از HRT وجود دارد که ممکن است برای انتخاب بهترین آنها دچار مشکل شوید. برای انتخاب بهترین درمان با پزشک خود مشورت کنید.

هورمون‌های استفاده‌شده در هورمون درمانی جایگزین، بسیار کم هستند؛ به میزانی که بتوانند علائم شما را کنترل کنند. ممکن است مدتی طول بکشد تا مقدار مؤثر هورمون برای درمان علائم شما مشخص شود. اگر مقدار کنونی تأثیری روی شما ندارد، حتماً به پزشک خود اطلاع دهید.

زمان قطع مصرف هورمون درمانی جایگزین

بسیاری از زنان می‌توانند بعد از کاهش علائم یائسگی، مصرف هورمون درمانی جایگزین را متوقف کنند. این اتفاق دو تا پنج سال بعد از شروع درمان جایگزینی هورمون روی می‌دهد.
درمان جایگزینی هورمون را باید به مرور قطع کرد. ممکن است چند ماه بعد از قطع درمان، علائم یائسگی دوباره به وجود آید. اگر بعد از قطع درمان جایگزینی هورمون، علائم یائسگی در شما پدیدار شد و چند ماه ادامه داشت یا اینکه علائم شدت یافت، حتماً به پزشک خود اطلاع دهید زیرا ممکن است نیاز باشد دوباره درمان را با مقدار خیلی کم شروع کنید.
بعد از قطع درمان جایگزینی هورمون، باید درمانی برای خشکی واژن و جلوگیری از پوکی استخوان شروع کنید. کرم‌ها و روان کننده‌های موجود برای خشکی واژن استفاده می‌شوند و داروهایی که بیس فسفونات نام دارند تأثیر بسزایی بر درمان پوکی استخوان دارند.

عوارض جانبی هورمون درمانی جایگزین

استروژن و پروژسترون که در درمان جایگزینی هورمون استفاده می‌شوند عوارض جانبی دارند. عوارض جانبی معمولاً در طول زمان مشخص می‌شوند، بنابراین می‌توانید برنامه درمانی را حداقل به مدت سه ماه امتحان کنید.
اگر عوارض جانبی بعد از این مدت ادامه داشت به پزشک خود مراجعه کنید تا برنامه درمانی را تغییر دهد.

در صورت ادامه یافتن عوارض جانبی، پزشک موارد زیر را توصیه می‌کند:

نحوه استفاده از هورمون درمانی جایگزین را تغییر دهید، برای مثال مصرف قرص را به چسب تغییر دهید یا برعکس.

نوع هورمون درمانی جایگزین را تغییر دهید و نوع دیگری از استروژن و پروژسترون را مصرف کنید.

میزان هورمون درمانی جایگزین را تغییر دهید.

عوارض جانبی استروژن

عوارض جانبی استروژن عبارتند از:

• انباشته شدن مایعات در بدن

• باد کردن

• حساسیت پستان‌ها یا ورم کردن

• تهوع

• گرفتگی عضلات پا

• سردرد

• سوء هاضمه

گاهی تغییراتی کوچک در شیوه زندگی عوارض جانبی را بهبود می‌بخشد. برای مثال:

مصرف استروژن با غذا، تهوع و سوءهاضمه را کاهش می‌دهد.

رژیم غذایی کم چرب با کربوهیدرات فراوان، حساسیت پستان‌ها را کاهش می‌دهد.

ورزش مداوم و دراز کردن پاها، گرفتگی عضلات را کاهش می‌دهد.

عوارض جانبی پروژسترون

عوارض جانبی پروژسترون عبارتند از:

• انباشته شدن مایعات در بدن

• حساس شدن پستان‌ها

• سردرد

• نوسانات روحی

• افسردگی

درک خطرات هورمون درمانی جایگزین

سال‌های سال تحقیقات زیادی برای مشخص کردن منافع و مضرات هورمون درمانی جایگزین انجام شده است. هورمون درمانی جایگزین خطر ابتلا به سرطان سینه، سرطان دیواره رحم، سرطان تخمدان و سکته را افزایش می‌دهد. داروهای دیگری برای درمان پوکی استخوان وجود دارد که چنین خطراتی را به دنبال ندارد.
بسیاری از متخصصین بر این باورند که استفاده کوتاه مدت (کمتر از پنج سال) از هورمون درمانی جایگزین فایده‌ای بیشتر از مضرات و خطرات آن دارد.
اگر این روش درمانی را بیش از ۱۰ سال استفاده کنید، باید تحت نظر پزشک باشید و هرسال معاینه شوید و پزشک باید خطرات فردی آن را برایتان توضیح دهد.

سرطان سینه

تحقیقاتی که اخیراً درباره احتمال ابتلا به سرطان سینه در اثر مصرف هورمون درمانی جایگزین انجام شده است، موارد زیر را نشان داده است:

• استفاده از هورمون درمانی جایگزین، خطر ابتلا به سرطان سینه را افزایش می‌دهد.

• هورمون درمانی جایگزین ترکیبی خطر ابتلا به سرطان را بیش از هورمون درمانی جایگزین با استفاده از استروژن افزایش می‌دهد.

• در زنانی که از هورمون درمانی جایگزین ترکیبی استفاده می‌کنند خطر ابتلا به سرطان سینه دو برابر زنانی است که از هورمون درمانی جایگزین استفاده نمی‌کنند.

• هر چه که از این نوع درمان بیشتر استفاده کنید خطر ابتلا به سرطان سینه در شما بیشتر می‌شود.

با این وجود، خطر ابتلا به سرطان، پنج سال پس از قطع استفاده از این نوع درمان از بین می‌رود. با توجه به تمام این خطرات، اگر از این نوع درمان استفاده می‌کنید، تمام مراحل بررسی سرطان سینه را به طور کامل انجام دهید.

سرطان تخمدان

تحقیقاتی که درباره سرطان تخمدان ناشی از هورمون درمانی جایگزین انجام شده، نشان می‌دهد که:

• استفاده از هورمون درمانی جایگزین خطر ابتلا به سرطان تخمدان را افزایش می‌دهد.

• هر چه که از این نوع درمان بیشتر استفاده کنید، خطر ابتلا به سرطان تخمدان افزایش می‌یابد.

با این وجود، پس از قطع درمان، خطر ابتلا به سرطان تخمدان پس از چند سال از بین می‌رود.

سرطان دیواره رحم

اگر از پروژسترون به طور مستقیم استفاده می‌کنید، خطر ابتلا به سرطان دیواره رحم شما را تهدید نمی‌کند.

سکته و حمله قلبی

زنانی که از هورمون درمانی جایگزین استفاده می‌کنند، احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی دارند.

باورهای غلط درباره هورمون درمانی جایگزین

بعضی از باورهای غلط درباره این نوع درمان در زیر آورده شده است، در نهایت انتخاب این نوع درمان به عهده شماست.

من از این نوع درمان خسته شده‌ام زیرا فایده‌ای ندارد.

بیش از ۵۰ نوع هورمون درمانی جایگزین وجود دارد. از این درمان به شیوه‌های مختلف مانند قرص‌های خوراکی، ژل‌ها و چسب‌های قابل استفاده روی پوست و یا کاشت می‌توان استفاده کرد. از شیوه‌های مختلف استفاده کنید تا مناسب‌ترین آنها را برای خود انتخاب کنید.

اگر از این نوع درمان استفاده کنم نمی‌توانم باردار شوم.

شما در حالی که از این نوع درمان استفاده می‌کنید، می‌توانید باردار شوید. این درمان به هیچ وجه از بارداری جلوگیری نمی‌کند. اگر کمتر از ۵۰ سال دارید تا دو سال بعد از آخرین عادت ماهانه از این درمان استفاده کنید و اگر بیشتر از ۵۰ سال دارید به مدت یک سال از آن استفاده کنید.

در صورت برداشتن رحم با عمل جراحی نیازی به هورمون درمانی جایگزین نیست.

الزاماً صحیح نیست. بهترین روش هورمون درمانی جایگزین برای افرادی که رحم آنها به وسیله عمل جراحی برداشته شده است، استفاده از هورمون درمانی جایگزین با استروژن تنها است. هورمون درمانی جایگزین ترکیبی حاوی استروژن و پروژسترون، هیچ مزایای بیشتری ندارد و خطر ابتلا به سرطان سینه را افزایش می‌دهد. اگر رحم به طور کامل برداشته نشده باشد و بخشی از دیواره رحم وجود داشته باشد، باید از هورمون درمانی جایگزین ترکیبی استفاده کنید.

درمان مکمل مناسب‌ترین گزینه است.

بعضی از درمان‌های گیاهی مانند مصرف سویا و شبدر قرمز حاوی استروژن‌های طبیعی هستند؛ اما هورمون درمانی جایگزین با این درمان‌های گیاهی کاملاً متفاوت است. هیچ یک از شواهد پزشکی ثابت نمی‌کند که درمان‌های مکمل برای یائسگی مفید باشند. این درمان‌ها گاهی اثرات جانبی ناخوشایندی دارند یا با داروهای دیگر تداخل دارویی ایجاد می‌کنند که هر دو برای فرد خطرناک است.
با پزشک خود درباره اینکه استفاده از هورمون درمانی جایگزین گیاهی و همچنین فواید و مضرات آن مشورت کنید.