دستگاه قلبی عروقی
دستگاه قلبی عروقی
دستگاه قلبی عروقی سامانه انتقال در بدن است و از خون، رگ‌های خونی و قلب تشکیل شده است. خون محیطی سیال برای سلول‌های بدن به وجود می‌آورد و در لوله‌هایی به نام رگ‌های خونی منتقل می‌شود. قلب مانند پمپی عمل می‌کند که جریان خون را در بدن در مسیری ثابت نگه می‌دارد.
قلب
قلب عضوی توخالی است که از بافت ماهیچه قلبی ساخته شده است و در قفسه سینه، بالای دیافراگم و بین ریه‌ها قرار دارد.
ساختمان قلب
قلب از سه لایه بافت تشکیل شده است:
پریکارد: لایه بیرونی قلب. کیسه‌ای دو لایه که دور حفره قلب را فرا گرفته و پر از مایع پریکارد است و اصطکاک قلب را در هر تپش کاهش می‌دهد.
میوکارد: لایه میانی قلب. محکم‌ترین لایه قلب که قسمت عمده قلب را شکل می‌دهد.
آندوکارد: لایه داخلی قلب. آندوکارد حفره‌های قلب و رگ‌های خونی را می‌پوشاند.
قلب با دیواره‌ای به دو قسمت چپ و راست تقسیم می‌شود و هر طرف قلب از یک دهلیز با دیواره نازک در بالا و بطن با دیواره ضخیم در پایین تشکیل شده است. حفره بالایی قلب (دهلیزها) خون را از بدن از طریق سیاهرگ‌های بزرگ می‌گیرند و به حفره‌های پایینی پمپ می‌کنند. حفره‌های پایینی (بطن‌ها) خون را به اعضای بدن و بافت‌ها انتقال می‌دهند.
چهار دریچه جریان خون را در قلب تنظیم می‌کنند:
|
دریچه سه لتی |
بین دهلیز راست و بطن راست قرار دارد |
|---|---|
|
دریچه میترال |
بین دهلیز چپ و بطن چپ قرار دارد |
|
دریچه آئورتی |
بین بطن چپ و آئورت قرار دارد |
|
دریچه ریوی |
بین سرخرگ ریوی و بطن راست قرار دارد |
عملکرد قلب
عملکرد قلب حفظ جریان مداوم خون در سرتاسر بدن است. قلب مانند یک پمپ عمل می‌کند و خون را به دیگر اعضای بدن می‌رساند.
سیکل قلبی
به یک سری کامل از فعالیت‌های قلب سیکل قلبی می‌گویند. سیکل قلبی رشته وقایعی بین یک ضربان قلب و ضربان قلب بعدی است و معمولاً کمتر از یک ثانیه زمان می‌برد.
در حین سیکل قلبی، دهلیز قلب همزمان منقبض می‌شود و خون را با فشار به درون بطن می‌فرستد. سپس بطن‌ها به شدت منقبض می‌شوند و خون را از طریق آئورت و سرخرگ ریوی به بیرون انتقال می‌دهند. در زمان انقباض بطن، دهلیز قلب استراحت می‌کند و دوباره پر از خون می‌شود. ضربان قلب را تعداد سیکل قلبی در هر دقیقه تعیین می‌کند. ضربان قلب انسان سالم بین ۶۰ تا ۷۰ سیکل در دقیقه است.
قلب ریتم داخلی خود را دارد. ریتم هماهنگ قلب با سامانه الکتریکی داخلی در گره سینوس – دهلیزی شروع می‌شود که سرعت ضربان قلب را مشخص می‌کند. سیگنال‌ها از دهلیز راست شروع می‌شود و به دهلیز چپ می‌رود و باعث انقباض دهلیز می‌شود. درست در زمان مشخص، خود دهلیز انقباض خود را کامل کرده است، سیگنال از طریق دریچه دهلیزی – بطنی (AV) به بطن راست و بطن چپ می‌رود و باعث انقباض بطن‌ها می‌شود.
صدای قلب
صدای قلب را از طریق گوشی پزشکی می‌توان شنید. بسته‌شدن دریچه‌های قلب دو صدا تولید می‌کنند:
صدای اول صدایی بم است و با بسته‌شدن دریچه میترال و دریچه سه لتی تولید می‌شود.
صدای دوم صدایی زیر است و با بسته شدن دریچه آئورت و دریچه ریوی تولید می‌شود.
خون به صورت جریانی دوتایی منتقل می‌شود و از دو سامانه جدا تشکیل شده است که فقط در قلب به یکدیگر می‌رسند.
نبض
نبض موج فشاری است که در دهلیزها حس می‌شود و با هر تپش قلب هماهنگ است. عمل پمپ‌کردن خون از بطن چپ به حدی قوی است که می‌توان نبض آن را در سرخرگ‌های دور از قلب حس کرد. نبض را می‌توان در هر قسمتی از بدن که سرخرگ نزدیک سطح پوست است حس کرد. نبض رادیال را می‌توان با قراردادن دو یا سه انگشت روی سرخرگ رادیال زیر انگشت شست حس کرد. سرخرگ کاروتید که در گردن و بالای سرخرگ بازویی قرار دارد نیز از قسمت‌های دیگر بدن است که می‌توان نبض را حس کرد.
میانگین نبض یک انسان بزرگ‌سال بین ۶۰ و ۸۰ ضربه در دقیقه است.
عوامل مؤثر بر نبض از این قرارند:
- ورزش
- گرما
- احساسات شدید مثل غم، ترس، خشم یا هیجان
رابطه متقابل دستگاه قلبی عروقی با دیگر دستگاه‌ها
پوست: دستگاه گردش خون، خون غنی از مواد مغذی و اکسیژن را به پوست، مو و ناخن منتقل می‌کند.
استخوان بندی: مغز استخوان قرمز مسئولیت رشد سلول‌های خونی را دارد.
ماهیچه‌ای: قلب عضوی ماهیچه‌ای است و با نواخت ثابتی منقبض می‌شود و خون را به اطراف بدن پمپ می‌کند.
لنفاوی: دستگاه لنفاوی به دستگاه گردش خون در انتقال مواد زائد اضافی به بیرون از بافت‌ها کمک می‌کند تا حجم خون و فشار را حفظ کند و از آماس جلوگیری کند.
تنفس: دستگاه تنفسی خون داخل ریه‌ها را اکسیژن‌دار و بدون اکسیژن می‌کند.
گوارش: مواد غذایی تجزیه‌شده توسط دستگاه گوارش با خون به کبد می‌رود تا بدن بتواند آنها را جذب کند.
