ساختار دستگاه ادراری
ساختار دستگاه ادراری
دستگاه ادراری از قسمت‌های مختلفی تشکیل شده است:
| قسمت‌های مختلف دستگاه ادراری | محل قرارگیری در بدن | عملکرد |
|---|---|---|
| کلیهها | دیواره داخلی شکم دو طرف ستون مهره‌ها (بین دوازدهمین مهره صدری و سومین مهره کمری) | اصلی‌ترین عضو دستگاه ادراری تصفیه کردن خون و ادرار |
| میزنایها | لولههای باریک و بلندی که از هر دو کلیه به مثانه متصل هستند | انتقال ادرار از کلیهها به مثانه |
| مثانه | داخل لگن خاصره، پشت اتصاق شرمگاهی | جمع کردن و انباشته کردن موقتی ادرار |
| مجاری ادراری | از گردن مثانه تا خارج از بدن امتداد دارد | لوله‌ای که ادرار را از مثانه و بدن خارج می‌کند در مردان به عنوان مجرای منی نیز عمل می‌کند |
کلیهها
کلیهها اندام‌های لوبیایی شکل بدن هستند که در دیواره داخلی شکم در دو طرف ستون مهره‌ها بین دوازدهمین مهره صدری و سومین مهره کمری قرار دارند. به دلیل قرار گرفتن کبد در سمت راست بدن، کلیه این سمت کمی پایین‌تر از کلیه سمت چپ است.
ساختار کلیهها
هر دو کلیه پوشش بیرونی الیافی دارند که با بافت چربی پوشیده شده است. این پوشش از دو قسمت اصلی تشکیل شده است:
پوسته بیرونی
رنگ آن قرمز مایل به قهوه‌ای است و وظیفه آن تصفیه مایعات خون است.
بخش مرکزی
این بخش رنگ‌پریده و مخروطی شکل است که به آن هرم‌های کلیوی می‌گویند. بعضی از مواد از بخش مرکزی کلیهها دوباره جذب می‌شوند و به جریان خون بازمی‌گردند. قسمت اعظم مرکز کلیهها، لگنچه کلیوی نام دارد که به شکل قیف است و ادرار را از قسمت هرم‌های کلیوی در بخش میانی جمع می‌کند و داخل میزنای می‌ریزد. لبه‌‌های میانی کلیهها دهان‌گاه نام دارد و محل وارد شدن رگ‌‌های خونی به کلیه است.
نفرون
در پوسته و بخش میانی کلیهها واحدهای تصفیه خونی ریز وجود دارند که نفرون نامیده می‌شوند. نفرونها واحدهای عملکردی کلیهها هستند و از پوشش کلیوی به داخل پوسته و بخش میانی و سپس قسمت کاسه‌ای شکل لگنچه کلیوی کشیده شده‌اند. هر نفرون تقریباً ۲ تا ۴ سانتی‌متر است و هر یک از کلیهها بیش از میلیون‌ها نفرون دارد.
عملکرد کلیهها
عملکرد کلیهها عبارت است از:
- تصفیه ناخالصی‌ها و مواد زائد خون و جلوگیری از انباشته شدن سموم خطرناک در بدن
- تنظیم تعادل آب و نمک بدن
- حفظ حالت اسیدیته طبیعی خون
- تنظیم فشار و حجم خون.
نقش کلیهها در تعادل مایعات بدن
میزان مایعاتی که جذب بدن می‌شود باید معادل میزانی باشد که از آن دفع می‌شود تا بتواند شرایط طبیعی خود را حفظ کند. تعادل بین میزان آب جذب‌شده در بدن و آب دفع شده از آن بر عهده کلیهها است.
آب جذب‌شده توسط بدن
قسمت عمده آب بدن از طریق فرایند گوارش و مقداری نیز از فعالیت‌‌های سوخت‌وسازی سلول‌‌ها جذب بدن می‌شود.
آب دفع شده از بدن
آب به شیوه‌های زیر از بدن دفع می‌شود:
- از طریق کلیهها به صورت ادرار
- از طریق دستگاه گوارش به صورت مدفوع
- از طریق پوست به صورت عرق
- از طریق ریه‌‌ها به صورت تنفس.
کلیهها مسئول تنظیم میزان آب موجود در خون هستند. میزان آبی که باز جذب خون می‌شود با هورمون ADH کنترل می‌شود این هورمون میزان ادرار را کاهش می‌دهد و از قسمت عقبی غده هیپوفیز ترشح می‌شود. این هورمون زمانی ترشح می‌شود که بدن احساس کم‌آبی می‌کند. زمانی که غلظت آب خون کاهش می‌یابد هیپوتالاموس فعال می‌شود و هورمون ADH ترشح می‌کند. افزایش سطح ADH باعث افزایش میزان آب باز جذب‌شده از نفرونها به درون خون می‌شود. باز جذب آب از طریق نفرونها به درون خون باعث کاهش حجم ادرار و افزایش سطح جذب آب خون می‌شود. این مکانیسم میزان آب بازگشتی به خون را تا حد قابل قبولی کاهش می‌دهد.
عوامل تأثیرگذاری روی تعادل مایعات بدن
عواملی که روی تعادل مایعات بدن تأثیر می‌گذارند عبارت‌اند از:
| دمای بدن | اگر دمای بدن بالا برود آب بیشتری به صورت عرق از بدن دفع می‌شود |
|---|---|
| رژیم غذایی | مصرف زیاد نمک باعث باز جذب آب و کاهش حجم ادرار می‌شود نوشیدنی‌های ادرارآور مانند چای و قهوه نیز باعث زیادشدن حجم ادرار می‌شوند |
| تغییرات روحی | نگرانی و اضطراب باعث افزایش میزان ادرار می‌شود |
| فشار خون | وقتی که فشار خون داخل لولههای کلیه افزایش پیدا کند، آب کمتری باز جذب می‌شود و حجم ادرار زیاد خواهد شد وقتی فشار خون داخل لولههای کلیه افت کند، آب بیشتری به خون باز جذب می‌شود و حجم ادرار کاهش می‌یابد |
میزنایها
میزنایها لولههای ماهیچه‌ای هستند که ادرار را از لگنچه کلیوی به مثانه منتقل می‌کنند. میزنای از سه لایه و بافت متفاوت تشکیل شده است:
- لایه خارجی بافت فیبروز یا الیافی
- لایه میانی ماهیچه‌های صاف
- لایه داخلی غشاء مخاطی.
عملکرد میزنای
عملکرد آنها بردن ادرار از کلیهها به سمت مثانه است؛ حرکت دودی ماهیچه‌های دیواره میزنای باعث حرکت ادرار می‌شود.
مثانه
مثانه عضوی گلابی‌شکل است که داخل لگن خاصره و پشت اتصاق شرمگاهی قرار دارد. اندازه مثانه با حجم ادراری که داخل آن وجود دارد، تغییر می‌کند. مثانه از چهار لایه و بافت تشکیل شده است:
- غشاء آبکی که سطح رویی را می‌پوشاند
- لایه الیافی ماهیچه‌ای صاف
- لایه بافت چربی
- لایه داخلی غشاء مخاطی.
عملکردهای مثانه
مثانه ادرار را در خود نگه می‌دارد و پس از پر شدن با کمک ماهیچه‌های دیواره مثانه، دیافراگم و فشرده شدن حفره شکمی ادرار را از بدن خارج می‌کند. به خارج شدن ادرار از بدن ادرار کردن می‌گویند. ادرار کردن و کنترل آن کاملاً ارادی است. وقتی که حجم ادرار در مثانه زیاد شود طوری که فرد نیاز به تخلیه مثانه پیدا کند، انبساط ماهیچه‌های دیواره مثانه باعث می‌شود ادرار از بدن خارج شود.
مجاری ادرار
مجاری ادرار کانال یا مسیری است که از گردن مثانه تا خارج بدن ادامه دارد. طول این مجرا در زنان و مردان تفاوت دارد. مجاری ادراری در زنان تنها ۴ سانتی‌متر است در حالی که در مردان ۱۸ تا ۲۰ سانتی‌متر است. در محل خروج ادرار از مثانه عضله تنگ‌کننده (اسفنکتر) وجود دارد که قبل از تخلیه ادرار از بدن منبسط است.
مجاری ادراری از سه لایه و بافت تشکیل شده است:
- پوشش ماهیچه‌ای که تا مثانه کشیده شده است
- پوشش اسفنجی نازکی که از تعداد زیادی رگ خونی تشکیل شده است
- لایه مخاطی.
عملکرد مجاری ادراری
مجرای ادراری لوله‌ای است که ادرار از طریق آن از مثانه خارج می‌شود. دلیل اینکه مجاری ادراری در مردان طولانی‌تر است این است که به عنوان مجرای اسپرم هم عمل می‌کند.
