اشتراک‌گذاری...

Print

email

Facebook

Google+

Twitter

Linkedin

پوست پوشش خارجی و بزرگترین عضو بدن است و نقشی کلیدی در بدن ما ایفا می‏کند. اگر پوست فردی بزرگسال را بکشند، حدود ۲ متر مربع را می گیرد و ۲ تا ۴ کیلوگرم وزن دارد. علاوه بر هزاران سلول‏‌های پوست در هر ۲ سانتی‏متر مربع، ۶۵۰ غدد عرق، ۶۵ فولیکول مو، ۱۷ متر مویرگ‌های خونی، ۷۱ متر تار عصبی و هزاران عصب حسی زیر پوست وجود دارند. پوست از ماهیچه‌ها، استخوان‌ها، تارهای عصبی، رگ‌های خونی و دیگر اعضای بدن محافظت می‌کند و تنها مانع طبیعی بین بدن و محیط بیرون است. این لایه خارجی عملکرد فیزیکی و شیمیایی بدن را چند برابر می‏کند و همچون مانعی از بدن در برابر آسیب‌ها، زخم‌ها و هوا محافظت می‏کند.

پوست نقشی مهم در سیستم ایمنی بدن دارد، به تعادل بدن کمک می‏کند و آن را با انواع محیط‏‌ها تطبیق می‏دهد، از طریق ترشح عرق و سبوم، عملکرد دافعی انجام می‏دهد، مواد مضر حاصل از فعالیت‏‌های متابولیسمی در روده و کبد را از بین می‏برد و هورمون‏ و آنزیم‏‌های مورد نیاز بدن را نیز ترشح می‏کند؛ منافذ پوست نیز نقشی مهم در زیبایی پوست دارند. بدن بدون پوست، مثل موز و سیب بدون پوست سریع اکسید می‌شود. برای ایفای تمام این نقش‏‌ها، پوست باید قابلیت بازسازی داشته باشد و به طور هماهنگ با بدن کار کند تا بتواند این وظایف را به خوبی انجام دهد. سطح پوست خشک و موج‏دار است و سلول‏‌های پوست دائماً در حال پوست انداختن هستند. باکتری‌ها و قارچ‌های بسیاری سطح پوست را پوشانده‌اند و از هجوم موجودات بیماری‏‌زا به بدن جلوگیری می‏کنند.

پوست از طریق سلول‏‌های لانگرهانس نقش ایمنی بدن را ایفا می‏کند و آنتی‏ژن‏‌ها را از پوست به دستگاه لنفاوی می‌برد. تابش بیش ‌از ‌حد UV عملکرد سلول‏‌های لانگرهانس را از بین می‏برد یا مسدود می‏کند و احتمال ابتلا به سرطان پوست را افزایش می‏دهد.

پوست سالم هیچ نشانه‌ای از بیماری، عفونت و زخم ندارد، کمی مرطوب، نرم و انعطاف‌پذیر است. سطح پوست سالم کمی اسیدی است و سیستم ایمنی آن فوراً در برابر هر ماده خارجی که بخواهد به پوست نفوذ کند واکنش نشان می‌دهد. اسیدی بودن پوست به حفظ استحکام و انسجام کمک می‏کند، از رشد عفونت جلوگیری می‏کند و به پوست اجازه می‏دهد که لایه‏‌های مرده پوست راحت‌‏تر لایه‌‏برداری شوند. به همین دلیل صابون یا دیگر محصولات پاک‌کننده پوست با pH بالا برای پوست مضرند؛ پوست برای عملکرد درست به محیط اسیدی نیاز دارد. بعد از استفاده از برخی مواد پاک‏‌کننده مراقبت از پوست، باید از لوسیونی استفاده کنید که درجه اسیدی پوست را متعادل کند. اگر pH  محصولات پوستی و زیبایی مورد استفاده خنثی و یا قلیایی هستند، درجه اسیدی پوست باید ترمیم شود. بسته به نوع پوست و میزان عدم تعادل اسیدی، پوست خاصیت اسیدی خود را ظرف ۲۰ دقیقه و یا بیشتر باز می‏یابد.

پوست عضوی جدا از بدن نیست و همانطور که پوست با سلول‌های لانگرهانس و ترشح آنزیم‌ها و هورمون از بدن محافظت می‌کند، بدن نیز با عملکردهای داخلی خود، پوست را کنترل می‌کند. برای مثال، چربی پوست از فعالیت بیش‌از‌حد غدد چربی به وجود می‌‏آید. مشکل کک‌و‌مک به خاطر آنزیم تیروزیناز و عملکرد هورمونی است.

پوست سر نیز شبیه به پوست بقیه قسمت‌های بدن است با این تفاوت که پوست سر فولیکول‌های موی بیشتر و عمیق‌تری دارد.

لایه‌های پوست

پوست بافتی پیچیده و خاص دارد که به سه لایه تقسیم می‏شود: لایه خارجی پوست (اپیدرم)، لایه میان‌پوستی و پوست زیرین (لایه زیر جلدی). این لایه ها دارای سلول‌های متفاوتی هستند که در کنار یکدیگر به حفظ شادابی و طراوت پوست کمک می‌کنند.

لایه خارجی پوست (اپیدرم)

اپیدرم خارجی‌ترین لایه پوست است که با چشم غیر مسلح نمی‌توان آن را دید. این لایه خیلی نازک است، قطر آن بین ۱٫۶ میلی‏متر در کف پا‌ها و ۰٫۰۴ در پلک‌ها است. اپیدرم دارای سلول‏های مختلفی است، مثلاً سلول‌‏های کراتینوسیت در فرایند تولید جایگزین سلول‏‌های مرده می‌شوند، سلول‌‏های لانگرهانس از سیستم ایمنی محافظت می‌کنند، ملانوسیت‌ها رنگ پوست را تعیین می‌کنند و سلول‏‌های مرکل حس لامسه را به وجود می‌آورند. اپیدرم سلامت و رطوبت پوست را حفظ می‌کند و از نفوذ باکتری جلوگیری می‌کند. اشعه فرابنفش، آکنه، بیماری‏‌های پوستی، دود سیگار، آلودگی هوا و سرطان پوست روی این لایه تأثیر می‏گذارد.

از آنجا که اپیدرم خارجی‏‌ترین لایه پوست است به عنوان مانع اولیه برای محافظت از پوست عمل می‏کند. اپیدرم ویتامین E، C و سوپراکسید دیسموتاز و آنتی‌اکسیدان بیشتری نسبت به لایه میانی پوست دارد و به همین دلیل نسبت به لایه‌‌های دیگر نقش حفاظتی بهتری ایفا می‌کند، همچنین این لایه حاوی مقادیر زیادی گلیکوزآمینوگلیکان‏‌ها و سرامیدها است.

اپیدرم به پنج لایه سلولی تقسیم می‏شود که همه از لحاظ متابولیسمی خیلی فعال هستند. این پنج لایه عبارت‏اند از:

لایه استراتوم کورنئوم

لایه استراتوم کورنئوم یا لایه شاخی بیرونی‌ترین لایه اپیدرم است. لایه شاخی همان لایه ای است که می‌بینیم و محصولات آرایشی و بهداشتی برای مراقبت از این لایه تهیه می‌شوند. سلول‌های پوسته مانند لایه شاخی می‌ریزند و سلول های جدیدی که از لایه‌های زیری به سطح پوست می آیند جایگزین آنها می‌شوند. این سلول‌ها از کراتین و پروتئین‌های ساختاری تشکیل شده اند که یکی از اجزای اصلی مو و ناخن نیز هستند. این سلول‌ها با چربی پوست ترکیب می‌شوند و به لایه شاخی کمک می‌کنند که سطحی محافظتی و مقاوم در برابر آب داشته باشد.

لایه استراتوم لوسیدوم

لایه استراتوم لوسیدوم لایه ای شفاف در زیر لایه شاخی است که از سلول‌هایی کوچک تشکیل شده است و نور به راحتی از آن عبور می‌کند.

لایه استراتوم گرانولوزوم

این لایه از اپیدرم از سلول‌های ریزی شبیه به ریزدانه تشکیل شده است؛ این سلول‌ها پر از کراتین هستند. این سلول‌ها زمانی که به لایه شاخی می‌آیند و جایگزین سلول‌ها می شوند می‌میرند.

لایه استراتوم اسپینوزوم

لایه‌ای مهره شکل در بالای استراتوم بازال است. روند ریختن سلول‌های پوست از این لایه شروع می شود.

لایه استراتوم بازال

عمیق‌ترین لایه اپیدرم است. این لایه از اپیدرم زنده است و سلول‌های جدید اپیدرمال را تولید می‌کند. این سلول‌ها مسئولیت رشد اپیدرم را بر عهده دارند. این لایه از چند لایه مختلف با سلول های با شکل‌های متفاوت ساخته شده است. لایه استراتوم بازال دارای سلول‌های به نام ملانوسیت نیز است؛ سلول‌های ملانوسیت رنگدانه های تیره پوست به نام ملانین را تولید می کند. تولید بیش ‌از ‌حد ملانین با قرار گرفتن در معرض اشعه فرابنفش (به عنوان مثال آفتاب گرفتن برای برنزه شدن) و عدم تعادل هورمونی تحریک می‏شود. در مورد اول، ملانوسیت‏‌ها برای محافظت از پوست در برابر آسیب رادیکال‏‌های آزاد، ملانین اضافی آزاد می‏کند. هنگامی‌که فرد دیگر در معرض اشعه فرابنفش قرار نگیرد، تولید بیش از حد رنگدانه‌‏ها متوقف می‌شود و پوست رنگ طبیعی خود را دوباره به دست می‌آورد.

لایه میان‌پوستی

لایه میان‌پوستی یا درم دومین لایه پوست است. حدوداً ۱۰ تا ۴۰ برابر ضخیم‏تر از اپیدرم است. در لایه میان‌پوستی رگ های خونی، رگ‌های لنفی، فولیکول‏های مو، غدد سباسه، دو غده عرق (آکرین و آپوکرین) همراه با شبکه‏‌های پیچیده عصبی وجود دارد. این لایه از ۸۰ درصد آب، بافت‏‌های آلاستین که خاصیت کش‌سانی دارد و فیبرهای کلاژن تشکیل‌شده است.

کلاژن عنصر اصلی لایه میان‌پوستی است و در واقع زنجیره‏ای از اسیدهای آمینه از جمله آلانین، آرژنین، لیزین، گلیسین، پرولین و هیدروکسی پرولین است. کلاژن ۷۰ درصد از پروتئین‏های پوست و فیبرهای درمال را تشکیل داده است که باعث مقاومت، انعطاف‌پذیری و کشش آن می‌شود. حدوداً ۲۰ نوع فیبر کلاژن وجود دارد. بهبود بهینه زخم زمانی انجام می‏‎شود که فرآیند بازسازی پوست با تولید کلاژن نازک آغاز شود و با ضخیم‏تر شدن ضخامت کلاژن ادامه یابد. گاهی روی پوست کلوئید (گوشت اضافه)‏ ایجاد می‌شود که این عارضه در نتیجه تولید بیش از حد کلاژن‏ ‏ است. علاوه‌ بر کلاژن و آلاستین، لایه میان‌پوستی دارای فیبرهایی است که گلیکوپروتئین‌ نام دارند. این فیبرها باعث مرطوب‌ شدن، نرمی و حفظ آب پوست می‌شوند؛ همچنین نفوذپذیری و مقاومت در برابر فشار را کنترل می‌کنند. فیبرهای مختلف ۲ تا ۴ درصد از لایه میان‌پوستی پوست‏های سالم و طبیعی را تشکیل می‏دهند.

مویرگ‌‏ها و رگ‏‌های خونی انرژی و مواد مورد نیاز را به لایه میان‌پوستی و اپیدرم می‌رسانند و نقش مهمی در بهبود و تنظیم حرارت بدن ایفا می‏کنند. این لایه قابلیت ارتجاعی پوست را حفظ می‌کند؛ قابلیت ارتجاعی پوست به تعادل آب در لایه میان‌پوستی و سایر لایه‌‏های پوست بستگی دارد. همچنین این لایه از آسیب‏‌های فیزیکی به بدن محافظت می‌کند و باعث ایجاد حس لامسه در افراد می‌شود. لایه میان‌پوستی از غشاء پیوندی ضخیم تشکیل‌شده است که این غشاء توسط عروق خونی، عروق لنفاوی، رشته‏‌های عصبی و عصب‌های حسی احاطه‌شده است.

پوست زیرین

پوست زیرین سومین و آخرین لایه پوست است و پوست را به بافت‏های ماهیچه‏‌ای پیوند می‏دهد. این لایه قابلیت ‌ارتجاعی دارد و مثل فنر عمل می‏کند؛ در نتیجه بافت‌های ظریف مانند رگ‌‏های خونی و رشته‏‌های عصبی را در بر می‌گیرد. ساختار چند لایه پوست به طرز حیرت‌انگیزی پیچیده است پس سالم و زیبا بودن پوست نیازمند ایجاد تعادل بین اجزای بدن است.

به طور کلی محصولات مراقبت از پوست دارای خصوصیات زیر هستند:

به هر حال استفاده از این مواد باید در یک چارچوب کلی باشد. هرچه بیشتر در مورد پوست و پیچیدگی‏‌های آن آگاهی پیدا ‏کنیم، می‌توانیم محصولات و لوازم آرایش مناسب پوست خود را انتخاب کنیم.

غدد پوستی

غدد پوستی نقشی مهم در پوست و بدن ایفا می‌کنند؛ این غدد راه ورودی ترکیبات شیمیایی خاص به داخل پوست هستند. غدد پوستی بدن را خنک می کنند، از پوست محافظت می کند و آن را نرم می‌کنند و ناخالصی‏‌های بدن مثل کلسترول را کاهش می‌دهند. غدد سباسه و دو غدد عرق، یعنی غدد عرق آکرین (eccrine) و آپوکرین (apocrine) از جمله غددی هستند که شاید اسمش را شنیده باشید.

غدد چربی

غدد سباسه یا همان غدد چربی به مجرای لوله‌‏های کوچکی متصل می‌شوند که فولیکول مو را در بر دارند. غدد سبابه چربی پوست را ترشح می‌کنند و در کیسه‌ب‏هایی کوچک نگه‏داری می‏شوند. مجاری غدد چربی در قسمت بالای فولیکول مو باز می‏شوند. معمولاً در هر فولیکول یک غده چربی وجود دارد؛ اما گاهی در بعضی قسمت‌ها غدد بیشتری وجود دارد و در نتیجه چربی (سبوم) بیشتری در آن قسمت ترشح می‏شود. غدد چربی در تمام قسمت‏های بدن یافت می‏شوند؛ صورت و کمر بیشترین تعداد غدد چربی را دارند و کف دست و کف پا این غدد را ندارند. ترشح بیش از ‌حد چربی باعث بروز آکنه می‏شود. ترشح کم چربی نیز خشکی پوست را در پی دارد.

غدد عرق

غدد عرق در سراسر پوست وجود دارند. تعداد غدد عرق آکرین بیشتر از غدد آپوکرین است. مجرای ترشحی این غدد به صورت منفذی مستقیم روی سطح پوست باز می‏شود. این غدد حاوی مایعی شفاف‌اند که قسمت عمده آن را آب، اسید لاکتیک، اوره، سموم و مواد ضدباکتری تشکیل می‌دهد. این ترشحات بدن را خنک می‌کنند و تعادل گرمایی بدن با محیط پیرامون را حفظ می‌کنند. غدد عرق آپوکرین در زیر بغل، پلک و اندام تناسلی قرار دارند. این غدد تا سن بلوغ غیرفعال هستند و با احساسات و استرس تحریک می‏شوند. دفع غدد عرق آپوکرین خیلی کم است و به طور مستقیم روی سطح پوست ترشح نمی‌شود؛ بلکه در قسمت بالای دهانه phylosebaceous ترشح می شود و سپس روی سطح پوست قرار می‌گیرد. عرقی که از غدد آپوکرین ترشح می‌شوند، خودشان بوی بدی ندارند؛ ولی به دلیل واکنش‌های شیمیایی بین این ترشحات، اکسیژن و آنزیم‌‏هایی که ماکروفلور فولیکول‌های مو تولید می‌کند، بوی نامطبوعی می‌گیرند. کثیفی، ناخالصی و انسداد منافذ که در فولیکول‌های مو دیده می‌شود به دلیل ترکیبی است که چربی و سلول‌های کراتینیزه و کرنیسایت موجود در فولیکول‌‏ها تولید می‌کنند. پاکسازی پوست به معنی از بین بردن آلودگی‏‌های روی منافذ است. عرق پاک‏‌کننده نیست، ممکن است منافذ کوچک عرق را پاک کند؛ ولی منافذ فولیکول مو را پاک نمی‏کند. بسیاری از افراد به اشتباه فکر می‌کنند که سونا و تعریق پوست را تمیز می‌کند.

تارهای عصبی پوست

انتهای بعضی از تارهای عصبی بدن به پوست می‌رسد، این تارهای عصبی از این قرارند:

نورون‌های حرکتی: نورون حرکتی در ماهیچه‌های arrector pili متصل به فولیکول‌های مو پخش شده است. نورون حرکتی پیام‌ها را از مغز به ماهیچه‌ها می‌برد.

تارهای عصبی حسی: این تارهای عصبی به گرما، سرما، فشار، لمس و درد واکنش نشان می‌دهند. این گیرنده‌های حسی پیام‌ها را به مغز ارسال می‌کنند.

تارهای عصبی : secretory این تارها در غدد چربی و عرق پخش شده‌اند. این تارهای عصبی قسمتی از سیستم عصبی خودگردان هستند که دفع عرق از غدد عرق را تنظیم می‌کنند و ترشح چربی به سطح پوست را کنترل می‌کند.

حواس پنج گانه: انتهای تارهای عصبی حواس پنج‌گانه در لایه پاپیلری پوست قرار دارد. تعداد زیادی از این تارهای عصبی در نوک انگشتان وجود دارد. احساس پیچیده مثل لرزش، به حساسیت این تارهای عصبی بستگی دارد.

رنگ پوست

رنگ پوست به ملانین یا همان رنگدانه های پوست بستگی دارد که سلول های ملانوسیت تولید می‌کنند. سلول های ملانوسیت در لایه اپیدرم قرار دارد. رنگ پوست ارثی است و در بین اقوام و ملل مختلف متفاوت است. میزان و نوع رنگدانه‌های پوست در هر فردی متفاوت است و ژن‌ها میزان و نوع رنگدانه‌ها را تعیین می‌کند. ولی ملانوسیت‏های پوست‌های رنگی و تیره‌تر ملانین بیشتری تولید می‌کنند. افزایش ملانین رنگ پوست را گرم‌تر می‌کند؛ بنابراین افرادی که ملانین بیشتری دارند رنگ پوستشان قهوه‏ای است و افرادی که پوستشان ملانین کمتری دارد، رنگ پوستشان به رنگ وانیل است.

ملانین چیست؟

ملانین ماده‌ای ثابت نیست و عوامل مختلفی از جمله ژن، نور آفتاب و داروها بر آن تأثیر می‌گذارد. اگر فردی در معرض نور خورشید قرار بگیرد یا داروهای خاصی مصرف کند، سلول‌های ملانوسیت تحریک می‌شوند و ملانین بیشتری تولید می‌کنند. درست مثل زمانی که بدن خود را در معرض نور آفتاب قرار می‌دهید تا آن را برنزه کنید و پوست در واکنش به نور خورشید، ملانین بیشتری تولید می‌کند. پوست گاهی رنگدانه کمتری تولید می‌کند و قسمت‌های آسیب‌دیده پوست را روشن می‌کند

افرادی که پوستشان تیره‌تر است، پوست جوان‌تر و شاداب‌تری دارند؛ به این دلیل که پوست ملانین بیشتری دارد. ملانین مزایای زیادی برای سلامتی و زیبایی پوست دارد. یکی از مزایای ملانین این است که از تأثیرات مخرب آفتاب جلوگیری می‏کند و از آفتاب سوختگی پوست جلوگیری می‌کند. ملانین از تأثیرات افزایش سن بر پوست، چین و چروک‏های عمیق، ایجاد بافت خشن و لکه‌‏های پوستی ناشی از بیماری‌های کبدی نیز جلوگیری می‌کند و احتمال ابتلا به سرطان پوست را نیز کاهش می‌دهد.

داشتن ملانین زیاد معایبی هم در پی دارد؛ مثلاً هر نوع خراش، جوش یا التهاب میزان تولید رنگدانه‌‏ها را افزایش می‌دهد و در نتیجه لکه‏‌هایی روی پوست بروز می‌کند. گاهی آسیب به پوست، تولید ملانین را کاهش می‌دهد و ترمیم آن چند ماهی طول می‌کشد. اگرچه ملانین از پوست در برابر اشعه فرابنفش محافظت می‌کند؛ بهتر است به طور مداوم از ضد آفتاب استفاده کنید تا پوستتان لک یا دچار پیری زودرس نشود.

ملانین و دارو

تعدادی از داروها میزان حساسیت فرد به اشعه فرابنفش را افزایش می‏دهند و باعث افزایش تولید ملانین و تیره شدن پوست می‏شوند که به این تیره شدن غیرعادی، هیپرپیگمانتاسیون می‌گویند. پوست در واکنش به برخی از داروها یا در پاسخ به شرایط خاص پزشکی مانند بیماری آدیسون تیره می‏شود.

اگر هر یک از داروهای زیر را مصرف می‏کنید در مورد عوارض جانبی آنها با پزشک خود مشورت کنید.

ملانین و سلامتی شما

در صورت ابتلا به هر یک از بیماری‌های زیر، احتمال بروز هیپرپیگمانتاسیون (لکه‏‌های تیره) روی پوستتان بیشتر است.