لقاح خارج رحمی
لقاح خارج رحمی
لقاح خارج رحمی (IVF) یکی از چند روش موجود برای کمک به زوج‌هایی است که مشکلات باروری دارند. در طول انجام IVF، تخمک را با انجام جراحی از تخمدان زن بیرون می‌آورند و در آزمایشگاه با اسپرم بارور می‌کنند. سپس تخمک بارورشده را که حالا به آن جنین می‌گویند به رحم زن برمی‌گردانند تا رشد کند.
در صورت عدم بارداری پس از یک سال، به پزشک مراجعه کنید. پزشک پس از انجام معاینات و آزمایش‌های لازم و در نظر گرفتن سایر درمان‌ها مشخص می‌کند که آیا به انجام لقاح خارج رحمی نیاز دارید یا خیر و در این صورت شما را به مرکز باروری معرفی می‌کند.
لقاح خارج رحمی یکی از آخرین مراحل درمان ناباروری است. این درمان در صورتی انجام می‌شود که سایر روش‌ها، مانند داروهای باروری، جراحی و تلقیح مصنوعی، نتیجه‌بخش نباشند.
موارد انجام لقاح خارج رحمی
در صورتی که شما و همسرتان به یکی از موارد زیر مبتلا باشید، لقاح خارج رحمی انجام می‌شود:
• آندومتریوز وخیم
• تعداد اسپرم کم
• مشکلات مربوط به رحم و لوله‌های رحمی
• مشکلات مربوط به تخمک‌گذاری
• مشکلات آنتی‌بادی که به اسپرم یا تخمک آسیب می‌زند
• عدم توانایی اسپرم در نفوذ به مخاط گردن رحمی یا زنده ماندن در آن
• ناباروری بدون علت که برای بیش از سه سال ادامه پیدا کرده است
نحوه انجام لقاح خارج رحمی
مراحل انجام لقاح خارج رحمی در هر مرکزی متفاوت است؛ ولی درمان طبیعی و ساده آن به صورت زیر انجام می‌شود:
برای زنان
مرحله اول: جلوگیری از دوره قاعدگی طبیعی
پزشک داروهایی برای جلوگیری از عادت ماهیانه، تجویز می‌کند. این داروها به صورت تزریق روزانه (روش تزریق را به شما آموزش می‌دهند) یا به صورت اسپری عرضه می‌شود. مصرف این داروها را برای دو هفته ادامه می‌دهید.
مرحله دوم: تحریک تخمدان یا ابر تخمک‌گذاری
پزشک داروهایی به نام داروهای باروری (معمولاً گونادوتروپین‌ها) تجویز می‌کند، این داروها تولید تخمک زنان را افزایش می‌دهند. زن در هر ماه معمولاً یک تخمک تولید می‌کند؛ ولی داروهای باروری تخمدان را برای تولید چند تخمک تحریک می‌کنند.
مرحله سوم: بررسی پیشرفت
متخصصان کلینیک در طول درمان دارویی، شما را تحت نظر دارند. سونوگرافی واژنی، برای بررسی تخمدان‌ها و آزمایش خون، برای بررسی سطح هورمون انجام می‌شود. حدود ۳۴ تا ۳۶ ساعت قبل از جمع‌آوری تخمک، آخرین تزریق هورمونی (معمولاً گونادوتروپین جفتی انسانی) را، برای بالغ شدن تخمک، باید انجام دهید.
مرحله چهارم: جمع‌آوری تخمک
تخمک‌ها را با انجام جراحی کوچکی از بدن خارج می‌کنند. جراحی به صورت سرپایی در مطب پزشک انجام می‌شود و داروهای مسکن برای زن تجویز می‌شود تا در طول روند احساس درد نکند. پزشک با راهنمایی تصاویر سونوگرافی، سوزن نازکی را وارد واژن، تخمدان و کیسه حاوی تخمک (فولیکول) می‌کند و تخمک‌ها را جمع‌آوری می‌کند. زنان بعد از جراحی کمی درد خواهند داشت؛ ولی این درد در مدت یک روز از بین می‌رود. گاهی جمع‌آوری تخمک را با لاپاراسکوپی لگن انجام می‌دهند. در صورتی که زن نتواند تخمک تولید کند، از تخمک‌های اهدایی استفاده خواهد شد.
مرحله پنجم: باروری تخمک‌ها
تخمک‌های جمع‌آوری‌شده در ظرف آزمایشگاه با اسپرم همسرتان یا اسپرم اهدایی ترکیب می‌شوند. به ترکیب اسپرم و تخمک لقاح می‌گویند. بعد از ۱۶ تا ۲۰ ساعت تخمک‌ها برای باروری بررسی می‌شوند. در صورتی که پزشکان حدس بزنند که احتمال باروری کم است، متخصصان مرکز به طور مستقیم اسپرم را به داخل تخمک تزریق می‌کنند. به این کار تزریق درون سیتوپلاسمی اسپرم می‌گویند (ICSI). بسیاری از برنامه‌های باروری حتی در صورت طبیعی بودن همه موارد از روش ICSI برای بعضی تخمک‌ها استفاده می‌کنند.
مرحله ششم: انتقال جنین
بعد از جمع‌آوری تخمک، داروهایی مانند پروژسترون یا گونادوتروپین جفتی انسانی (hCG)، برای کمک به آماده کردن دیواره رحم، برای دریافت جنین تجویز می‌شود. این دارو به صورت شیاف مهبلی که در واژن قرار می‌گیرد، یا به صورت تزریقی تجویز می‌شود. جنین‌ها را ۳ تا ۵ روز بعد از جمع‌آوری تخمک و باروری در رحم زن قرار می‌دهند. این روند در مطب دکتر انجام می‌شود؛ در حالی که زن به هوش است. پزشک لوله باریکی حاوی جنین در واژن، گردن رحمی و رحم زن قرار می‌دهد و از این طریق جنین را وارد رحم می‌کند. اگر جنین به دیواره رحم بچسبد و لانه‌گزینی و رشد کند، بارداری اتفاق می‌افتد.
گاهی پزشک برای اطمینان از بارداری، بیشتر از یک جنین در رحم قرار می‌دهد که موجب دوقلو، سه‌قلو یا چندقلوزایی می‌شود. تعداد دقیق جنین‌های مورد انتقال، موضوعی پیچیده است که به عوامل بسیاری مخصوصاً سن زن بستگی دارد. جنین‌های استفاده‌نشده را منجمد می‌کنند و بعداً لانه‌گزینی یا اهدا می‌کنند یا دور می‌اندازند.
پس از پایان درمان معمولاً چند ساعتی بستری می‌شوید و چهار تا شش ساعت بعد می‌توانید به خانه بازگردید. پزشک معمولاً آزمایش بارداری را دو هفته بعد از انتقال جنین انجام می‌دهد.
برای مردان
زمانی که تخمک همسرتان جمع‌آوری می‌شود، مردان نمونه منی خود را تهیه می‌کنند. متخصصان مرکز اسپرم را می‌شویند و در دستگاهی با بیشترین سرعت می‌چرخانند تا سالم‌ترین و پرتحرک‌ترین اسپرم‌ها را انتخاب کنند.
در صورت استفاده از اسپرم‌های اهدایی، این اسپرم‌ها را از محل ذخیره‌شده بیرون می‌آورند، یخ‌زدایی می‌کنند و با همین روش آماده می‌کنند.
آزمایش‌های لازم پیش از انجام روند
هنگام مراجعه به مرکز باروری برای انجام لقاح خارج رحمی، کارکنان مرکز آزمایش HIV، هپاتیت ب، هپاتیت سی و سفلیس و بررسی ایمنی در برابر سرخجه (سرخک آلمانی) انجام می‌دهند. آزمایش بررسی گردن رحمی نیز انجام می‌شود.
خطرات
لقاح خارج رحمی معمولاً بدون درد است؛ ولی زوج را از لحاظ جسمی، عاطفی، مالی و زمانی درگیر می‌کند. مشکلاتی را که ممکن است در حین انجام IVF به وجود بیاید، در زیر آورده‌ایم:
واکنش دارویی
اکثر زنان واکنش‌های دارویی دارند. البته این عوارض جانبی معمولاً خفیف است و موارد زیر را در برمی‌گیرد:
• تعریق شبانه
• احساس افسردگی یا بدخلقی
• سردرد
• بی‌قراری
• حالت تهوع و استفراغ
• نفس‌تنگی
• ورم شکم به دلیل تجمع مایع
اگر این علائم را دارید، به ویژه درد و ورم شکم، فوراً به پزشک مراجعه کنید.
چندقلوزایی
اگر در حین درمان IVF بیش از یک جنین در رحم قرار داده شود، احتمال بارداری دوقلو یا سه‌قلو وجود دارد. داشتن بیش از یک بچه بد نیست؛ ولی بارداری چندقلو خطراتی جدی برای شما و کودکانتان در پی دارد. بارداری چندقلو، فشارخون را به شدت بالا می‌برد. در صورتی که بیش از یک نوزاد را باردار باشید، احتمال ابتلا به دیابت دو تا سه برابر بیشتر می‌شود.
حدود نیمی از دوقلوها و ۹۰% از سه‌قلوها زودتر از موعد به دنیا می‌آیند یا وزن کمی دارند. احتمال مردن نوزاد در هفته اول زندگی برای دوقلوها پنج برابر بیشتر از نوزاد تک است. برای سه‌قلوها این احتمال سه برابر است.
سندرم تحریک بیش از حد تخمدان
سندرم تحریک بیش از حد تخمدان (OHSS) یکی از عوارض نادر لقاح خارج رحمی است. این سندرم در زنانی به وجود می‌آید که به شدت به داروهای باروری تجویزشده برای افزایش تخمک حساسیت دارند. این سندرم باعث می‌شود که تخمک زیادی در تخمدان‌ها رشد کند که بسیار بزرگ و دردناک می‌شوند.
زنانی که با انجام لقاح خارج رحمی باردار می‌شوند، احتمال دارد که در اوایل بارداری لکه‌بینی داشته باشند.
بارداری با انجام لقاح خارج رحمی، احتمال ۲ تا ۴ درصد بارداری خارج از رحم را در پی دارد.
واکنش به بیهوشی، خونریزی، عفونت و آسیب به ساختار اطراف تخمدان از جمله روده و مثانه از جمله خطراتی هستند که جمع‌آوری تخمک در پی دارد.
میزان موفقیت لقاح خارج رحمی
میزان بارداری با روش لقاح خارج رحمی به موارد متفاوتی بستگی دارد که در زیر آورده‌ایم:
سن
میزان تولد ناشی از یک دوره لقاح خارج رحمی با استفاده از تخمک خود زن برای زنان ۳۴ سال و جوان‌تر حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد است بعد از سن ۳۵ سالگی این میزان به مرور زمان کاهش می‌یابد.
دلیل ناباروری
ناباروری ممکن است به دلیل مشکلات مربوط به سیستم تولید مثل زن یا مرد به وجود بیاید. بعضی از این دلایل عبارتند از مشکلات مربوط به لوله رحمی، تخمک‌گذاری یا اسپرم.
استفاده از تخمک خود زن یا تخمک اهدایی
استفاده از تخمک خود زن یا تخمک اهدایی در روند لقاح خارج رحمی، بر میزان تولد تأثیر می‌گذارد. اکثر زنان بالای ۴۰ سال تصمیم می‌گیرند از تخمک اهدایی استفاده کنند که به شدت احتمال تولد نوزاد سالم را بهبود می‌بخشد.
با استفاده از تخمک‌های خود زن، احتمال بارداری زن و زایمان در اواخر دهه ۲۰ به بیش از ۴۰%، حدود سن ۳۸ سالگی به ۳۰% و حدود سن ۴۳ سالگی به ۱۰% کاهش می‌یابد. میزان تولد با استفاده از تخمک اهدایی در بین زنان پیر و جوان مشابه است. برای زنانی که در اواخر دهه ۲۰ تا اواسط دهه ۴۰ زندگی خود هستند با استفاده از جنین تازه (منجمد نشده) متوسط میزان تولد حدود ۵۰% است.
استفاده از جنین یخ‌زده یا جنین تازه
جنین اهدایی منجمد از دوره لقاح خارج رحمی قبلی که یخ‌زدایی شده و به رحم منتقل می‌شود نسبت به جنین لقاح خارج رحمی اهدایی تازه (تازه بارورشده) احتمال بارداری کمتری دارد؛ ولی جنین منجمد هزینه کمتری دارد و به این دلیل که دیگر نیازی به ابر تخمک‌گذاری و جمع‌آوری تخمک نیست، به زنان آسیب کمتری می‌زند.
سایر موارد
سیگار کشیدن تأثیر مخربی بر باروری و بارداری دارد. افراد سیگاری نسبت به افراد غیرسیگاری به دوره‌های لقاح خارج رحمی بیشتری نیاز دارند. سیگار کشیدن سلامت نوزاد را نیز به خطر می‌اندازد.
جمع‌آوری تخمک‌ها از تخمدان زن با استفاده از سونوگرافی ارزان‌تر است، خطر کمتری دارد و در مقایسه با انجام لاپاراسکوپی برای جمع‌آوری تخمک، برای زن دردسر کمتری دارد.
در صورتی که شما یا پزشکتان نگران انتقال اختلالات ژنتیکی به نوزاد هستید، می‌توان پیش از لانه‌گزینی، آزمایش‌های تشخیص ژنتیکی انجام داد. پیش از انتقال جنین، با انجام آزمایش‌های مخصوصی می‌توان بعضی اختلالات ژنتیکی را تشخیص داد تا احتمال بارداری کودک سالم را افزایش داد.
هزینه‌های درمان بسته به میزان داروهایی که باید مصرف کنید، تعداد دوره‌هایی که تحت درمان لقاح خارج رحمی قرار می‌گیرید و خدماتی که در مرکز به شما ارائه می‌شود، متفاوت است. پیش از انجام درمان، درباره این هزینه‌ها با پزشک خود گفتگو کنید.
