قسمت‌های مختلف دستگاه گوارش
قسمت‌های مختلف دستگاه گوارش
دستگاه گوارش از قسمت‌های متفاوتی تشکیل شده است:
- دهان
- حلق
- مری
- معده
- روده کوچک (که شامل اثنی‌عشر، تهی‌روده و ایلیوم است)
- روده بزرگ (که شامل روده کوندیس، کولون و رکتوم است)
- مقعد.
پانکراس، کیسه صفرا و کبد اندامهای جانبی دستگاه گوارش هستند.
مروری بر اندامهای دستگاه گوارش
| اندامهای گوارشی | عملکرد |
|---|---|
| دهان | شروع گوارش غذا در دهان جویده و با بزاق مخلوط می‌شود |
| مری | غذا را به سمت معده هدایت می‌کند |
| معده | غذا به صورت مکانیکی شکسته و خرد می‌شود شروع گوارش مواد پروتئینی |
| روده کوچک | غذا به صورت شیمیایی شکسته و خرد می‌شود جذب غذای گوارش یافته |
| روده بزرگ | تشکیل و انباشته شدن مدفوع قبل از دفع |
| مقعد | خروج مدفوع و تخلیه شکم |
دهان
دستگاه گوارش از دهان شروع می‌شود. غذا به کمک آرواره و دندان‌ها به قطعات کوچک‌تری شکسته می‌شود و با کمک زبان به شکل توپ درمی‌آید. جویدن غذا کمک می‌کند که فرد بتواند به راحتی آن را قورت دهد و با بزاق دهان مخلوط شود. استنشاق و دیدن غذا باعث تحریک ترشح بزاق در دهان می‌شود. بزاق از سه جفت غده بزاقی در دهان ترشح می‌شود. این غدد بزاقی عبارت‌اند از:
- غدد بزاقی زیر زبانی: پایین دهان و در دو طرف زبان قرار دارند
- غدد تحت فکی: در قوس آرواره یا همان فک قرار دارند
- غدد بناگوشی: روی عضلات فک قرار دارند
بزاق حاوی آنزیم آمیلاز است که برای گوارش و تبدیل نشاسته به قند لازم است.
حلق و مری
غذایی که پس از جویدن تبدیل به توپی کوچک شده است به آخر دهان فرستاده می‌شود. ماهیچه‌های حلق غذا را به مری که لوله ماهیچه‌ای باریکی است و حلق را به معده متصل می‌کند، می‌فرستند. ماده لزجی که به آن مخاط می‌گوییم از مری ترشح می‌شود تا قورت دادن غذا را آسان‌تر کند. سپس غذا به کمک حرکات دودی مری به سمت معده می‌رود.
معده
معده عضوی ماهیچه‌ای و عصایی شکل است که سمت چپ حفره شکمی زیر دیافراگم قرار دارد. غذا از طریق اسفنکتر قلبی که ماهیچه بسیار قوی است و در محل اتصال مری به معده قرار دارد، وارد معده می‌شود. وظیفه اسفنکتر قلبی کنترل غذایی است که وارد معده می‌شود. لایه‌های معده عبارت‌اند از:
| لایه‌های معده | توصیف |
| صفاق | غشاء آبکی که داخل حفره شکمی قرار دارد، باعث تقویت مجرای گوارشی می‌شود و مایعی ترشح می‌کند که از اصطکاک جلوگیری می‌کند |
| پوشش ماهیچه‌ای | از عضله طولی، عضله مدور و رشتههای مایل تشکیل شده است که همگی در کنار هم وظیفه خرد کردن و شکستن مکانیکی غذا را بر عهده دارند |
| پوشش مخاطی زیرین | از بافت حلقه‌ای تشکیل شده است و رگ‌های خونی و لنف زیادی دارد |
| پوشش مخاطی | مخاطی ترشح می‌کند که از آسیب رساندن شیره اسیدی معده به بافت معده جلوگیری می‌کند |
| بافت پوششی سطحی | غددی که شیره معده را ترشح می‌کنند در این پوشش قرار دارند |
ترکیبات اصلی شیره معده که از سلول‌های دیواره معده ترشح می‌شوند عبارت‌اند از:
| پپسین | آنزیمی که باعث گوارش پروتئین‌ها می‌شود |
| اسید هیدروکلریک | محیط اسیدی مناسبی برای فعالیت پپسین فراهم می‌کند، میکروب‌های غذاها را می‌کشد و از بین می‌برد و غذا را آماده گوارش روده‌ای می‌کند |
| مخاط | از سلول‌های دیواره معده ترشح می‌شود، از آسیب رسیدن به بافت معده جلوگیری می‌کند و روی شیره اسیدی معده تأثیر می‌گذارد |
| رنین | آنزیمی که در شیره معده نوزادان وجود دارد و باعث دلمه شدن پروتئین شیر می‌شود. |
| گاسترین | هورمونی که از سلول‌های درون‌ریز دیواره معده ترشح می‌شود، این هورمون به محض ورود غذا به معده ترشح می‌شود، هورمون گاسترین وارد جریان خون می‌شود و باعث ترشح شیره معده می‌شود |
عملکرد معده به صورت زیر است:
- خرد و ریز کردن مکانیکی قطعات بزرگ غذا
- مخلوط کردن غذا با شیره معده و خرد کردن شیمیایی غذا
- شروع گوارش مواد پروتئینی
- جذب الکل.
غذا تقریباً پنج ساعت در معده می‌ماند و پس از آن تبدیل به مایعی می‌شود که به آن کیموس می‌گوییم. سپس کیموس به تناوب و با فاصله به بخش ابتدایی روده کوچک ریخته می‌شود. خروج غذا از معده توسط اسفنکتری که در این قسمت قرار دارد کنترل می‌شود؛ این اسفنکتر در محل اتصال معده به اثنی‌عشر قرا دارد. وظیفه این اسفنکتر فرستادن متناوب و با فاصله غذا داخل روده کوچک است.
روده کوچک
طول روده کوچک تقریباً ۳ متر است و از سه قسمت تشکیل شده است:
| اثنی‌عشر | اولین و کوتاه‌ترین قسمت روده کوچک |
| تهی‌روده | بین اثنی‌عشر و ایلیوم قرار دارد |
| ایلیوم | بزرگ‌ترین قسمت روده کوچک که بیشترین جذب مواد غذایی در آنجا صورت می‌گیرد |
روده کوچک نیز مانند معده از سه لایه تشکیل شده است:
- صفاق
- پوشش ماهیچه‌ای به استثنای رشتههای مایل
- لایه مخاط زیرین که شامل رگ‌های خونی و لنف و تارهای عصبی است
- پوشش مخاطی مدوری که از ورود باکتری‌ها به روده کوچک جلوگیری می‌کند.
روده بزرگ
روده بزرگ شامل روده کور، آپاندیس، کولون و رکتوم است. روده بزرگ به دور روده کوچک حلقه زده است و ویژگی‌های خاص خود را دارد:
- سه نوار ماهیچه‌های طولی
- فرورفتگی و بر‌آمدگی‌های عمیق طولی مخاطی که در رکتوم بیشتر می‌شوند
- غدد لوله‌ای بی‌شماری که جام‌یاخته‌های آنها مخاط ترشح می‌شود.
قسمت‌های مختلف روده بزرگ
| روده کور | کیسه کوچکی که آپاندیس به آن متصل است و ایلیوم از طریق دریچه ایلئوسکال به آن باز می‌شود |
| آپاندیس | کیسه‌ای که به روده کور در روده بزرگ متصل است هیچ کس از عملکرد آپاندیس در بدن انسان اطلاعی ندارد |
| کولون | بخش اصلی روده بزرگ که به چهار قسمت تقسیم می‌شود: کولون بالارونده، کولون عرضی، کولون پایین‌رونده و کولون حلقوی کولون بالارونده این قسمت از بخش بالایی در سمت راست شکم از روده کور (کیسه‌ای در محل اتصال روده‌‌های کوچک و بزرگ) به سمت پایین کبد امتداد دارد کولون عرضی این قسمت از کولون بلندترین و متحرک‌ترین بخش کولون است و از در حفره شکم از راست به چپ و زیر معده امتداد دارد کولون پایین‌رونده این قسمت به سمت پایین و سمت چپ حفره شکمی تا لبه لگن خاصره امتداد دارد کولون حلقوی این قسمت از روده بزرگ مارپیچ است و بین کولون پایین‌رونده و رکتوم قرار دارد |
| رکتوم | آخرین قسمت روده بزرگ است که از کولون حلقوی تا مقعد امتداد دارد؛ و به استخوان خاجی متصل است و تا حدود ۵ سانتی‌متر زیر استخوان دنبالچه که مقعد قرار دارد، امتداد دارد. مدفوع قبل از اینکه از بدن دفع شود در رکتوم انباشته می‌شود |
| مقعد | سوراخی است که در قسمت انتهایی مجرای گوارشی قرار دارد. مدفوع از طریق مقعد از بدن دفع می‌شود. مقعد توسط دو اسفنکتر ماهیچه‌ای محافظت می‌شود: اسفنکتر داخلی که از ماهیچه صاف تشکیل شده است و به صورت غیر ارادی کنترل می‌شود اسفنکتر خارجی که از ماهیچه اسکلتی تشکیل شده است و کنترل آن ارادی است مقعد به جر هنگام دفع در زمان‌های دیگر بسته است |
عملکرد روده بزرگ عبارت است از:
- روده بزرگ بیشترین مقدار آب را از مدفوع جذب می‌کند تا رطوبت بدن حفظ شود
- تشکیل و انباشتن مدفوع که از غذاهای هضم نشده، سلول‌های مرده و باکتری‌ها تشکیل شده است
- تولید مخاط برای جلوگیری از اصطکاک حاصل از عبور مدفوع دفع مدفوع از بدن از طریق مقعد.
