بلوغ چیست؟
بلوغ چیست؟
بلوغ به معنی نوجوانی، بزرگ شدن، رشد کردن و رسیدن به تکامل جنسی است. بلوغ زمانی را در زندگی توصیف می‌کند که بدن از نظر جنسی تکامل پیدا می‌کند و اندامهای تناسلی فعال میشوند. این اتفاق با ترشح هورمون‌های جنسی تستوسترون و استروژن در بدن روی می‌دهد. بلوغ زمانی است که احساسات و بدن شما از حالت بچگانه به حالت بزرگسالی تغییر می‌کند. این تغییرات به دلیل ترشح هورمون‌های جنسی توسط تخمدانها در دخترها و بیضهها در پسرها اتفاق می‌افتد. دوران بلوغ چه از لحاظ جسمی و چه از لحاظ احساسی پرتنشترین زمان زندگی هر فرد محسوب می‌شود. تغییرات روانی و چالشهای زمان بلوغ در صورت پایان نیافتن آن در زمان طبیعی، مشکلات زیادی را در زندگی فرد به وجود می‌آورند.
اسامی دیگر
نوجوانی، رشد توان تولیدمثلی، تکامل جنسی؛ قاعدگی، مراحل رشد بافت خارجی غده فوق کلیوی اسامی دیگر بلوغ هستند.
غدد فوق کلیوی هورمونهایی ترشح میکنند که باعث افزایش عرق، بوی بدن، جوش صورت و رشد موهای زیر بغل و شرمگاهی میشوند. این فرآیند را مراحل رشد بافت خارجی غده فوق کلیوی مینامند. ممکن است نوجوان در طول این مدت نیاز به استفاده از مام زیر بغل یا محصولات ضد عرق داشته باشد.
بلوغ باعث موارد زیر می‌شود:
• تغییرات جسمی: این تغییرات شامل سریع‌تر شدن رشد، رشد پستان‌ها در دخترها و بزرگ شدن آلت تناسلی در پسرها.
• تغییرات روانی: این تغییرات باعث می‌شود که نوجوانان دمدمی‌مزاج، دستپاچه و پرخاشگر شوند.
• تغییرات رفتاری: این تغییرات باعث می‌شود که بعضی از نوجوانان رفتارهای جدید و خطرناکی از قبیل استعمال دخانیات، مصرف مشروبات الکلی و داشتن روابط جنسی پرخطر و زودتر از موعد از خود بروز دهند.
نشانه‌های بلوغ چیست؟
نشانه های فیزیکی که مشخص می‌کند یک دختر وارد سن بلوغ شده است شامل افزایش ناگهانی قد، رشد پستان‌ها، رشد موهای زیر بغل و شرمگاهی، جوش صورت، بوی بدن و شروع قاعدگی است. نشانه‌های فیزیکی که مشخص می‌کند یک پسر وارد سن بلوغ شده است شامل کلفت شدن تن صدا، رشد ماهیچهها، رشد موهای شرمگاهی، جوش صورت، رشد موهای زیر بغل، افزایش ناگهانی قد، عرق کردن، رشد بیضهها و آلت تناسلی، احتلام یا توانایی در انزال است. ۲ تا ۴ سال طول میکشد تا بدن نوجوان به طور کامل تغییرات بلوغ را پشت سر گذارد.
وقتی که بدن شما آماده تکامل باشد، غده هیپوفیز (غده لپه‌مانندی که زیر مغز واقع‌شده است)، هورمون‌های خاصی ترشح می‌کند. بسته به جنسیت شما که پسر هستید یا دختر، این هورمون‌ها روی پوست، اندامهای جنسی اندامهای تولیدمثلی و موهایتان اثر میگذارند. همچنین احساسات و خلق و خویتان را هم تحت تأثیر قرار میدهند.
بلوغ در دختران
رشد پستان‌ها از اصلیترین نشانه شروع سن بلوغ در دختران است. معمولاً اولین قاعدگی ظرف ۲ سال اتفاق می‌افتد.
قبل از اولین قاعدگی یک دختر به طور طبیعی موارد زیر را تجربه خواهد کرد:
• افزایش قد
• افزایش اندازه باسن
• ترشحات واژنی سفیدرنگ یا بیرنگ
• رشد موهای شرمگاهی، زیر بغل و پاها
سیکل عادت ماهانه در حدود هر یک ماه (۲۸ تا ۳۲ روز) اتفاق می‌افتد. در ابتدا، این سیکل ممکن است نامنظم باشد. ممکن است یک دختر در ابتدا ۲ ماه یک‌بار یا دو بار در یک ماه پریود شود. پس از مدتی، قاعدگی منظم می‌شود. با پی بردن به زمان پریودی و مدت آن میتوان فهمید که پریودی بعدی چه موقع شروع می‌شود.
پس از اینکه قاعدگی شروع شد، تخمدانها شروع به تولید و رهاسازی تخمکهایی میکنند که از بدو تولد در تخمدانها انباشته‌شده بودند. هرماه پس از شروع عادت ماهانه، یک تخمک از تخمدان آزاد می‌شود که سلول ماده نامیده می‌شود. تخمک در لوله رحم که تخمدان را به رحم متصل می‌کند، حرکت می‌کند.
وقتی که تخمک به رحم رسید، دیواره رحم با خون و مایع ضخیم می‌شود. اگر تخمک بارور شود، در دیواره رحم رشد می‌کند و تبدیل به جنین می‌شود.
اگر تخمک توسط اسپرم بارور نشود، از بین میرود. دیواره رحم ریزش می‌کند و خون قاعدگی شکل میگیرد که از طریق واژن از بدن خارج می‌شود. بین دو عادت ماهانه، ممکن است ترشحات بیرنگ یا سفیدرنگی از واژن خارج شود که کاملاً طبیعی است.
دخترها در طی هر عادت ماهانه یا درست قبل از آن ممکن است دمدمی‌مزاج یا احساساتی شوند و احساس کنند بدنشان ورم‌کرده است یا متورم شده است. هرچه دخترها بزرگ‌تر میشوند، سندرم پیش از قاعدگی (PMS) بیشتر در آنها نمایان می‌شود.
در دخترها معمولاً بلوغ تا سن ۱۷ سالگی به پایان میرسد. هرگونه افزایش قد بعد از این سن غیرمتعارف است. اگرچه دخترها در سن ۱۷ سالگی به بلوغ فیزیکی رسیدهاند اما بلوغ احساسی و فکری آنها به رشد خود ادامه می‌دهد.
بلوغ در پسرها
اولین نشانه بلوغ در پسرها بزرگ شدن هر دو بیضه است. پس از آن، پسرها به طور طبیعی موارد زیر را تجربه میکنند:
• سریع‌تر شدن رشد، بخصوص از نظر قدی
• رشد موهای زیر بغل، صورت و شرمگاهی
• افزایش عرض شانه
• رشد آلت تناسلی، کیسه بیضه (به همراه چینخوردگی و قرمز شدن پوست آن) و بیضهها
• انزالهای شبانه (احتلام)
• تغییرات صدا
بیضهها دائماً در حال تولید اسپرم هستند. تعدادی از اسپرمها در قسمتی به نام اپیدیدیم (برجستگى كوچك و تخم‌مرغی شكلى كه روى سطح فرازين و پشتى بيضه قرار دارد و حاوى مجارى منى است) انباشته میشوند. گاهی اوقات اسپرمهای انباشته‌شده در طی یک فرآیند طبیعی تخلیه میشوند تا فضا برای اسپرمهای جدید فراهم شود. این تخلیه به طور خودکار در خواب (احتلام) صورت میگیرد. احتلام بخش طبیعی بلوغ است.
بلوغ چه موقع شروع می‌شود؟
سن خاصی برای شروع بلوغ تعیین نشده است. سن شروع بلوغ و میزان رشد در هر کودکی متفاوت است.
بلوغ در بسیاری از دختران بین سنین ۸ تا ۱۴ سالگی، با میانگین سن ۱۱ سالگی شروع می‌شود. دخترها سریع‌تر از پسرها رشد میکنند. بسیاری از دخترها ظرف مدت چهار سال پس از شروع بلوغ به تکامل جنسی می‌رسند.
پسرها دیرتر از دخترها رشد میکنند و این روند معمولاً بیشتر طول میکشد. بلوغ در بسیاری از پسرها بین سنین ۹ تا ۱۴ سالگی، با میانگین سن ۱۲ سالگی شروع می‌شود. بسیاری از پسرها ظرف مدت شش سال پس از شروع بلوغ به تکامل جنسی می‌رسند. در بسیاری از دخترها عادت ماهانه از سن ۱۲ سالگی شروع می‌شود، اما ممکن است از اوایل سن ۸ سالگی نیز شروع شود، بنابراین باید درباره آن از سنین کودکی با دخترها صحبت کنید تا مطمئن شوید برای آن روز بزرگ آماده هستند.
بسیاری از والدین از صحبت درباره عادت ماهانه به خصوص با دخترهای نونهال خود خجالت میکشند.
راه غلبه بر این امر این است که به سؤالها یا فرصتهای ایجادشده برای آنها پاسخ گفت. روانشناسان که به والدین آموزش میدهند چگونه با کودکان خود درباره بلوغ صحبت کنند، بر این باورند که گفتگوی واضح و ملموس و زبان متناسب با سن، کلید حل مشکل است.
روانشناسان می‌گویند که «والدین اغلب از ما درباره سن مناسب دخترها برای صحبت کردن درباره شروع عادت ماهانه سؤال میپرسند و ما به آنها پیشنهاد میکنیم که بیان این موضوع نیازمند یک رفتار دوستانه و صحبت خودمانی است تا یک گفتگوی رسمی». برای مثال میتوانید با استفاده از تبلیغات تلویزیون درباره نوار بهداشتی با خرید نوار بهداشتی در سوپرمارکتها مکالمه درباره عادت ماهانه را با دخترها شروع کنید. یا فقط از دخترهای خود بپرسید در حال حاضر درباره این موضوع چه میدانند و از آن به بعد را ادامه دهید.
«در حد ممکن از لغات ساده مانند واژن استفاده کنید، ولو اینکه در استفاده از این لغات احساس ناراحتی کنید».
«تأکید کنید که عادت ماهانه کاملاً عادی و طبیعی است، بخشی از مرحله رشد است که همه خانمها با آن روبرو میشوند».
در اینجا بعضی از سؤالاتی که ممکن است دخترتان از شما به عنوان مادر بپرسد با جوابهای پیشنهادی ذکرشده است:
چگونه باید بدانم که عادت ماهانه من به زودی شروع می‌شود؟
علائمی که نشان می‌دهد عادت ماهانه تو به زودی شروع می‌شود این است که موهای زیر بغل و موهای شرمگاهی تو رشد کرده است. به طور نمونه، عادت ماهانه تو در حدود دو سال بعد از اینکه سینههایت شروع به رشد کردند یا در حدود یک سال بعد از داشتن ترشحات واژنی سفیدرنگ، شروع می‌شود. معمولاً دخترها در حدود سن ۱۲ سالگی برای اولین بار عادت ماهانه میشوند، اما این امر در هر فردی متفاوت است.
چگونه برای اولین عادت ماهانه خود آماده شوم؟
با مادر یا بزرگ‌ترهای مورد اعتماد خود درباره شروع قاعدگی و اتفاقات قبل از آن، صحبت کنید. ایده خوبی است که از این به بعد نوار بهداشتی با خود داشته باشید تا لازم نباشد زمانی که بالاخره عادت ماهانه شما شروع شد، به دنبال آن بگردید. در صورتی که در مدرسه بودید و نوار بهداشتی به همراه نداشتید، با خانم معلم یا مربی بهداشت مدرسه صحبت کنید. آنها با این مسائل آشنا هستند و میتوانند به شما کمک کنند.
اولین عادت ماهانه من تا کی طول میکشد؟
وقتی که شما برای اولین بار عادت ماهانه شدید، یکی دو روز بیشتر طول نمی‌کشد اما ماه‌ها طول میکشد تا بدن شما به یک الگوی منظم دست یابد. به عنوان یک قانون کلی، وقتی که عادت ماهانه شما منظم شد هر ۲۸ تا ۳۰ روز اتفاق می‌افتد و بین سه تا هفت روز طول میکشد.
میزان خونریزی من چقدر است؟
ممکن است احساس کنید خونریزی شدید است اما تنها در حدود ۳ تا ۵ قاشق غذاخوری است. در ابتدا خونریزی شدید نیست، تنها ممکن است صبح که از خواب بیدار میشوید لکه خون قهوهای مایل به قرمز رنگی را روی لباس زیر یا ملحفه خود ببینید.
در صورتی که لباسهایم لک شد چه اتفاقی می‌افتد؟
مواجه‌شدن با اتفاقات ناگوار بخشی از بزرگ شدن است. راههای زیادی برای پوشاندن لکهها قبل از تعویض لباس وجود دارد، فقط کافی است گرم‌کن ورزشی خود را دور کمرتان ببندید. چند جفت لباس زیر در کیف مدرسه خود داشته باشید و از پوشیدن لباسهای رنگ روشن در طول عادت ماهانه، برای جلوگیری از لک شدن آنها بپرهیزید.
آیا باید از نوار بهداشتی استفاده کنم؟
این مورد کاملاً به شما بستگی دارد. نوار بهداشتی برای دخترهایی که به تازگی عادت ماهانه شدهاند مناسب و بیخطر است. میتوانید در اولین عادت ماهانه از نوار بهداشتی استفاده کنید، اگرچه، ممکن است مدت زمان بیشتری نیاز داشته باشید تا به محصولات متفاوت عادت کنید. سعی کنید محصولات مختلف را امتحان کنید تا محصول مناسب خود را پیدا کنید.
در طی بلوغ چه اتفاقی روی می‌دهد؟
غده هیپوفیز در زیر مغز مسئول ترشح هورمون‌های محرک غدد جنسی است: این هورمون‌ها، هورمون لوتئینی و هورمون محرک فولیکول هستند.
در بدو تولد، میزان این هورمون‌ها در بدن بالا است، اما بعد از گذشت چند ماه کاهش مییابد و تا قبل از شروع بلوغ این سطح پایین باقی میماند. در ابتدای بلوغ که سطح این هورمون‌ها افزایش یافت، باعث ترشح هورمون‌های جنسی در تخمدانهای دخترها میشوند. یکی از این هورمون‌ها استروژن است که عمدتاً مسئول ایجاد تغییرات فیزیکی در پستان‌ها، تخمدانها، زهدان (رحم) و واژن است تا به تکامل جنسی برسند.
بلوغ زودرس در دخترها چگونه تشخیص داده می‌شود؟
بلوغ معمولاً چهار تا پنج سال طول میکشد و عموماً بین سنین ۱۰ تا ۱۴ سالگی در دختران اتفاق می‌افتد، اما بعضی از دخترها بدون هیچ دلیل خاصی زودتر یا دیرتر بالغ میشوند. سن بلوغ بستگی به گوناگونی نژادی دارد. در صورتی که نشانه‌های بلوغ قبل از هشت سالگی در دخترها ظاهر شود، به عنوان بلوغ زودرس شناخته می‌شود. اگر فردی زودتر یا دیرتر از زمان طبیعی بالغ شود، آن را بلوغ زودرس یا بلوغ دیررس مینامند.
در بعضی موارد بلوغ زودرس یا دیررس باعث ایجاد شرایط خاص می‌شود. درصورتی که دلایل آشکاری از قبیل بیماریهای مزمن وجود نداشته باشد، نیاز به آزمایش‌های ویژه برای تشخیص هرگونه مشکل وجود دارد. زمانی که فرد زودتر یا دیرتر از همسالان خود به بلوغ میرسد، ممکن است نسبت به شرایط پیش آمده حساس، نگران، یا حتی افسرده شود. چنین شخصی برای سازگاری با شرایط پیش‌آمده نیازمند کمک است. افرادی که دیر به سن بلوغ می‌رسند نیاز به دلگرمی و قوت قلب دارند که بدن آنها هم در زمان مناسب تغییر خواهد کرد.
گاهی اوقات، تنها یک بخش از روند تکامل جنسی نمایان می‌شود. زمانی که تنها رشد پستان‌ها صورت گیرد بلوغ زودرس پستانی گفته می‌شود. اگر تنها رشد موهای بدن یا موهای شرمگاهی اتفاق افتد، به آن، بلوغ زودرس به دلیل ترشح بی‌موقع آدرنالین گفته می‌شود.
این شرایط اغلب بیشتر در اواسط بلوغ زودرس اتفاق می‌افتد و کنترل کردن هر یک متفاوت است. حدود ۴ تا ۵ درصد دختران با پسزمینههای مختلف نژادی در سال ۱۹۹۷ دچار بلوغ زودرس شدند.
ترشح بیش از حد هورمون باعث تحریک عوامل بلوغ زودرس می‌شود. این هورمون از مغز و به شکل ماده محرک غدد جنسی و یا بیضهها و تخمدانها و غدد فوق کلیوی ترشح می‌شود. ترشح بیش از حد هورمون در اثر رشد تومور یا بیشفعالی ساده اتفاق می‌افتد. ترشح بیش از حد هورمون‌های مغزی میتواند در اثر عفونتهای مغزی یا آسیب مغزی باشد.
بلوغ دیررس نیز به دلیل ناکافی بودن هورمون‌ها است. در صورت کافی نبودن ترشح غده هیپوفیز، ترشح غدد جنسی و فوق کلیوی نیز کافی نخواهد بود. از طرف دیگر، زمانی که غده هیپوفیز به طور طبیعی حس کند میزان هورمون در جریان خون کافی نیست، ترشح را افزایش می‌دهد.
اختلالات مادرزادی بی‌شماری از قبیل (سندرمهای کمبود غددی) وجود دارد که باعث نقص در ترشح هورمون‌ها می‌شود. کودکانی که دچار اختلالات مادرزادی هستند بلوغ طبیعی نخواهند داشت مگر اینکه در زمان مناسب تحت هورمون درمانی قرار گیرند.
و در آخر باید گفت که ناهنجاریهایی در ترشح هورمون‌های خانمها وجود دارد که باعث ایجاد خصوصیات مردانه می‌شود که به آن سندرم مردانگی گفته می‌شود. پیدایش هرکدام از این موارد در دوران نوجوانی، باعث اختلال در بلوغ طبیعی می‌شود. توجه داشته باشید که غیرطبیعی بودن هورمون‌ها در خانمها باعث سندرم مردانگی می‌شود، درحالی‌که کمبود و یا فقدان هورمون‌ها در آقایان نیز باعث سندرم زنانگی می‌شود. هر جنینی زندگی خود را به عنوان جنس مؤنث شروع می‌کند. در صورت موجود بودن هورمون‌های مردانه تبدیل به فرزند پسر می‌شود.
تشخیص بلوغ دیررس یا بلوغ زودرس نیازمند اندازه‌گیری میزان چندین هورمون است تا مشخص شود که کدام هورمون‌ها زیاد ترشح میشوند و کدام هورمون‌ها کم ترشح میشوند. آزمایش خون تمام این موارد را مشخص می‌کند. در صورت مشکوک بودن به وجود تومور، اندام مشکوک به داشتن تومور با اشعه ایکس عکس‌برداری می‌شود یا تومورگرافی (CT) می‌شود یا تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI) انجام میگیرد تا از وجود تومور اطمینان حاصل شود.
وجود تومور در بلوغ زودرس نیازمند جراحی است، اگرچه در حال حاضر داروهای مختلفی برای مقابله با اثرات هورمون‌ها وجود دارد. در صورتی که بلوغ دیررس اتفاق بیفتد، تحریک هورمونی مناسب باید صورت گیرد. درمان را نباید به تأخیر انداخت زیرا رشد ضروری استخوانها را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
