قطع قاعدگی
قطع قاعدگی
منظم نبودن عادت ماهانه یکی از نگرانیهای دختران و زنانی است که:
• حولوحوش سنین ۱۲ تا ۱۳ سالگی به سن بلوغ رسیدهاند
• باردار نیستند
• عمل جراحی برای برداشتن بخشی یا تمام رحم انجام ندادهاند
• هنوز به مرحله یائسگی که به طور طبیعی اواخر ۴۰ سالگی یا اوایل ۵۰ سالگی اتفاق میافتد، نرسیدهاند
• به طور طبیعی عادت ماهانه میشدند، ولی به طور ناگهانی عادت ماهانه آنها متوقف شده است
اصطلاح پزشکی که برای قطع یا توقف عادت ماهانه استفاده میشود، آمنوره است. آمنوره زمانی اتفاق میافتد که عادت ماهانه در زنی که در سن باروری است، قطع شود. یک زن هر ۲۳ تا ۳۵ روز یکبار عادت ماهانه میشود. بخشی از مغز که هیپوتالاموس نامیده میشود، سیکل قاعدگی را تنظیم می‌کند. هیپوتالاموس غده هیپوفیز را تحریک می‌کند. غده هیپوفیز زیر مغز، درست زیر هیپوتالاموس واقع شده است. غده هیپوفیز دو هورمون ترشح می‌کند که چرخه تولید مثل زنان را تنظیم می‌کند. این دو هورمون عبارتند از: هورمون محرکه فولیکولی (FSH) و هورمون لوتئینی (LH). هورمون محرکه فولیکولی و هورمون لوتئینی باعث ترشح استروژن و پروژسترون میشوند. این هورمونها باعث تغییرات چرخشی در دیواره رحم میشوند. تمام این اتفاقات باعث ایجاد قاعدگی میشوند. برای اینکه زنی سیکل قاعدگی منظم داشته باشد، هیپوتالاموس، غده هیپوفیز، تخمدانها و رحم همگی باید درست کار کنند. واژن و گردن رحم نیز باید ساختار طبیعی داشته باشند.
دو نوع آمنوره وجود دارد
آمنوره اولیه زمانی اتفاق میافتد که اولین قاعدگی تا سن ۱۶ سالگی در زنان دیده نشود که به آن قاعدگی دیررس نیز گفته میشود. دلیل آن بلوغ دیررس است. آمنوره اولیه، اغلب در دختران نوجوانی که خیلی لاغر هستند یا به طور حرفهای ورزش میکنند اتفاق میافتد. این زنان جوان معمولاً کمبود وزن دارند. بدن آنها در هنگام بلوغ چربی کافی ذخیره نکرده است. ذخیره چربی در هنگام بلوغ باعث آغاز قاعدگی میشود. در بعضی از دختران، تأخیر در شروع قاعدگی به دلیل مشکلات ژنتیکی یا مشکلات دستگاه تولید مثل به‌وجود می‌آید.
آمنوره ثانویه زمانی اتفاق میافتد که قاعدگی در زن شروع شود، ولی به یکباره به مدت سه ماه یا بیشتر متوقف شود.
آمنوره ثانویه ممکن است به دلایل زیر باشد:
• بارداری (یکی از رایجترین دلایل)
• شیردهی
• یائسگی، سن طبیعی پایان قاعدگی
• فشار روحی
• کاهش وزن سریع
• ورزش سنگین مداوم
• روشهای جلوگیری هورمونی مانند قرص و چسبهای جلوگیری و استفاده طولانی‌مدت از پروژسترون.
• سندرم تخمدان پلی‌کیستیک که باعث افزایش وزن، موهای زائد بدن و صورت و بینظمی هورمونی میشود.
• یائسگی زودرس قبل از سن ۴۰ سالگی
• عمل جراحی برداشتن رحم
• ترشح غیرطبیعی هورمونهای خاص مانند تستوسترون، تیروئید و کورتیزون.
• تومورهای غده هیپوفیز
• شیمیدرمانی
زنان ورزشکار به خصوص زنان جوان بیشتر از دیگران دچار آمنوره میشوند. ورزش به‌خودی‌خود باعث آمنوره نمیشود؛ اما در زنانی که ورزش سنگین انجام میدهند یا به سرعت ورزش خود را سنگین میکنند، آمنوره اتفاق میافتد.
آمنوره ثانویه اغلب در زنانی که فعالیتهای مربوط به وزن پایین مانند رقص باله یا ژیمناستیک انجام میدهند، اتفاق میافتد.
دلایل آمنوره
آمنوره هیپوتالاموسی
سیکل قاعدگی توسط بخشی از مغز به نام هیپوتالاموس تنظیم میشود. هیپوتالاموس هورمونهایی ترشح می‌کند که باعث میشود تخمدانها، تخمک آزاد کنند. زمانی که آمنوره هیپوتالاموسی اتفاق میافتد، هورمونها از هیپوتالاموس ترشح نمیشود و چرخه قاعدگی متوقف میشود.
دلیل این اتفاق به درستی مشخص نیست، اما شواهد زیر تا حدی بیانکننده دلیل آمنوره هیپوتالاموسی هستند:
• کاهش وزن شدید، شاخص توده بدنی ۱۹ یا کمتر از آن اغلب باعث آمنوره هیپوتالاموسی میشود
• ورزش سنگین
• فشار عصبی
آمنوره هیپوتالاموسی معمولاً در بین زنانی که نباید اضافه وزن داشته باشند، مثل ورزشکاران، اتفاق میافتد. حتی اگر از بابت قطع یا توقف عادت ماهانه نگران نیستید؛ اما باید با مصرف دارو آمنوره هیپوتالاموسی را کنترل کنید زیرا باعث بیماری پوکی استخوان و شکستگی استخوانها میشود.
پرولاکتین بالا (هیپرپرولاکتینمی)
پرولاکتین بالا به این معنی است که سطح هورمون پرولاکتین در بدن به شدت افزایش مییابد. پرولاکتین بالا به طور طبیعی بعد از زایمان مورد نیاز است، زیرا باعث تحریک ترشح و تولید شیر میشود. بالا بودن سطح پرولاکتین در زمانهای دیگر باعث اختلال در چرخه قاعدگی و قطع آن میشود.
پرولاکتین بالا از هر ۲۰۰ زن یک نفر را تحت تأثیر قرار می‌دهد و دلایل زیادی دارد:
• تومورهای مغزی- تومورهای مغزی غیرسرطانی و سرطانی هر دو باعث قطع عادت ماهانه میشوند.
• ضربههای شدید به سر
• بیماریهای کلیوی
• سیروز (زخمهای کبدی)
پرولاکتین بالا به دلیل عوارض جانبی بعضی از داروها و درمانها نیز به وجود می‌آید:
• پرتودرمانی
• داروهای ضدافسردگی
• داروهای بلوک‌کننده کانال کلسیم – داروهای کنترلکننده فشار خون بالا
• اُمپرازول- داروی زخم معده
زنانی که مواد مخدر مانند هروئین مصرف میکنند، معمولاً به پرولاکتین بالا دچار میشوند.
مشکلات تیروئید
غده تیروئید در گردن وجود دارد. این غده هورمونهایی ترشح می‌کند که رشد و متابولیسم بدن، ضربان قلب، دمای بدن و تبدیل غذا به انرژی را کنترل می‌کند.
در بعضی از زنان، غده تیروئید مشکلات زیر را به وجود میآورد:
ترشح بیشازحد هورمونها بدین معنا است که غده تیروئید پرکار است و به پرکاری غده تیروئید مبتلا هستید.
ترشح کم هورمونها بدین معنا است که غده تیروئید کمکار است و به کمکاری غده تیروئید مبتلا هستید.
کمکاری و پرکاری غده تیروئید باعث قطع عادت ماهانه میشود.
کمبودهای تغذیهای
گاهی بدن در طول روز مواد مغذی لازم برای عملکردهای طبیعی خود، مانند چرخه قاعدگی، جذب نمیکند. مواد مغذی زیادی وجود دارند که بدن توسط آنها میتواند سیکل قاعدگی سالمی داشته باشد. کمبود مواد مغذی باعث بینظمی سیکل قاعدگی و در آخر توقف آن میشود. تمام مواد غذایی که در طول روز مصرف میکنید ساختار بدن شما را میسازند. بدن شما نمایانگر آن چیزی است که میخورید.
خوردن غذاهای مغذی برای داشتن سیکل قاعدگی منظم حیاتی است. بدن ما برای داشتن عملکرد خوب نیازمند مصرف غذاهای سالم است. مواد مغذی کلیدی که برای داشتن سیکل قاعدگی سالم مورد نیاز است و کمبود آنها باعث قطع قاعدگی میشود، از این قرارند:
آهن
مطالعات نشان می‌دهد زنانی که کمبود آهن دارند از مشکل تخمکگذاری (عدم تخمکگذاری) و احتمالاً ضعف سلامت تخمک رنج میبرند و این افراد نسبت به افرادی که ذخیره آهن کافی در بدن خود دارند، ۶۰ درصد بیشتر با مشکلات بارداری روبرو هستند. مواد غذایی سرشار از آهن به دو گروه تقسیم میشوند. این دو گروه عبارتند از: منابع حیوانی و منابع غیرحیوانی. منابع حیوانی شامل مرغ، تخممرغ، گوشت گوساله و سالمون است که به طور طبیعی تغذیه کرده باشند و اُرگانیک باشند. غذاهای سرشار از آهن غیرحیوانی عبارتند از: شیره چغندر قند، تخمه آفتابگردان، لوبیا، گزنه، سبزیجات دارای برگ سبز تیره و زردآلو.
ویتامین C
ویتامین C میزان هورمونها را اصلاح می‌کند و قدرت باروری در زنان را افزایش می‌دهد. بدن برای جذب آهن به ویتامین C نیاز دارد؛ بنابراین سعی کنید مواد غذایی سرشار از ویتامین C مصرف کنید تا آهن کافی جذب بدن شما شود. مواد غذایی سرشار از ویتامین C عبارتند از: فلفل دلمه قرمز، پرتقال و توت فرنگی.
ویتامینهای گروه B
سبزیجات سبز رنگ سرشار از ویتامینهای گروه B هستند. این ویتامینها برای ایجاد تعادل هورمونی در بدن ضروریاند. این سبزیجات عبارتند از: چغندر، کلم، گزنه، جعفری و ریحان.
اسیدهای چرب ضروری
اسیدهای چرب ضروری برای ترشح هورمونها ضروری هستند. اسیدهای چرب ضروری به خصوص اُمگا ۳ در بدن بسیاری از زنان به مقدار کافی وجود ندارد. بعضی از مواد غذایی که سرشار از اسیدهای چرب ضروری هستند عبارتند از: تخم کتان، گردو، سالمون، ساردین، میگو و روغن جگر ماهی.
کلسترول
کلسترول برای ترشح هورمونها ضروری است. از خوردن غذاهای کمچرب خودداری کنید و رژیم غذایی حاوی چربی کامل و محصولات حیوانی اُرگانیک در برنامه روزانه خود بگنجانید. مواد غذایی که دارای کلسترول مناسب هستند عبارتند از: گوشت گوساله که از علوفه طبیعی تغذیه کرده باشد، شیر گاو یا بزی که از علوفه طبیعی تغذیه کرده باشد، ماست یا شیر کفیر، تخممرغ اُرگانیک، کره تهیهشده از شیر اُرگانیک و روغن نارگیل.
فیبر
فیبرها باعث از بین رفتن هورمونهای اضافه در بدن میشوند تا تعادل هورمونهای بدن بر هم نخورد. فیبرها همچنین به کاهش قند خون کمک میکنند و باعث کاهش مشکلات باروری از قبیل سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، مشکلات ایمنی و تعادل هورمونهای بدن میشود. غذاهای سرشار از فیبر زیاد عبارتند از: میوهها، سبزیجات دارای برگ سبز تیره و حبوبات.
روی
روی یکی از مواد معدنی است که بدن از آن برای تعادل هورمونها (مانند استروژن، پروژسترون و تستوسترون) استفاده می‌کند، سطح این هورمونها باید در کل سیکل قاعدگی ثابت باشد. تعادل هورمونها به خصوص در مرحله ۲ و ۴ سیکل زنان مهم است. بدن زنان به مقدار مشخصی روی برای تولید تخمکهای رشد کرده نیاز دارد تا بتواند بارور شود.
یک راه بینظیر برای تأمین مواد مغذی مورد نیاز بدن، مصرف مولتیویتامینهای خوراکی به صورت روزانه است. اولین گام برای شروع دوباره عادت ماهانه خوردن مولتیویتامینهای خوراکی به همراه داشتن رژیم مناسب باروری است.
علائم
آمنوره به‌خودی‌خود علائمی دارد. برای مثال، متعادل نبودن هورمونها باعث آمنوره و رشد موهای زائد در بدن و صورت میشود.
• جوش صورت
• گرفتن صدا
• تغییر میل جنسی
• ترشح شیر از پستان
• افزایش وزن
تشخیص
پزشک قبل از معاینه درباره موارد زیر می‌پرسد:
• تاریخ آخرین قاعدگی
• آیا از لحاظ جنسی فعال هستید
• شیوههای جلوگیری از بارداری
• سابقه بارداری
• عادتهای غذایی
• تغییر وزن سریع
• چاقی یا کمبود وزن بیشازحد
• سن یائسگی مادرتان (بسیاری از مادران و دختران در سن مشابه به یائسگی میرسند.)
• میزان فشار روحی که در زندگی تحمل میکنید و نحوه برخورد شما با فشار روحی
• برنامه ورزشی روزانه
• داروهای مصرفی
پزشک سابقه پزشکی شما را نیز بررسی می‌کند. معاینات جسمی و به دنبال آن معاینه لگنی انجام می‌دهد تا مطمئن شود که باردار هستید یا خیر. در صورت مشاهده موارد مشکوک، سؤالات دیگری از شما می‌پرسد. برای مثال اگر پزشک به غیرطبیعی بودن هورمونها مشکوک شود ،درباره موارد زیر از شما سؤال می‌کند:
• جوش صورت
• رشد موهای زائد
• حساسیت بیشازحد در برابر هوای سرد
• پوست خشک
• یبوست
• ریزش مو
• ترشحات غیرعادی از پستان
اگر ورزشکار هستید، پزشک در مورد برنامه تمرینی شما سؤالاتی می‌پرسد. درصورتیکه کمبود وزن یا درصد پایین چربی داشته باشید، پرسیدن این سؤالات محتملتر است.
آزمایشهای زیر برای تشخیص دلیل قطع عادت ماهانه انجام میشود:
آزمایشهای خون و ادرار
آزمایش خون و ادرار، مشخصکننده عدم تعادل هورمونهای زنانه است. عدم تعادل هورمونها به خاطر مشکلات غده هیپوفیز یا تخمدانها است. معاینات بیشتر در صورت مشخصشدن دلیل مشکلات ایجادشده، انجام میگیرد. معاینات بعدی سطح هورمونهای تیروئید و آدرنال طبیعی را مشخص می‌کند.
سونوگرافی لگن خاصره
این نوع معاینه که هیچگونه دردی ندارد، از امواج صوتی استفاده می‌کند. با استفاده از سونوگرافی، مشکلات ساختاری رحم و تخمدانها مشخص میشود.
آزمایش تحمل پروژسترون
پزشک با کمک پروژسترون تشخیص می‌دهد که آیا قاعدگی دوباره آغاز میشود یا خیر. ممکن است با شروع خونریزی قاعدگی، تخمک رشد کرده در نیمه سیکل قاعدگی رها نشود.
اگر خونریزی اتفاق نیفتد، پزشک به کمک آزمایش خون سطح هورمون محرکه فولیکولی را بررسی می‌کند. سطح هورمون محرکه فولیکولی مشخص می‌کند که مشکل از تخمدانها است یا هیپوتالاموس. معاینات بیشتر برای مشخص کردن دلیل قطع قاعدگی ضروری است. تشخیص آمنوره پیچیده است. دلایل زیادی برای آمنوره وجود دارد.
پیشگیری
در بسیاری از موارد میتوان از ایجاد آمنوره اولیه در دختران نوجوان جلوگیری کرد. این گروه میتوانند با برنامههای خاص ورزشی مشکل خود را حل کنند. همچنین باید وزن خود را در حد طبیعی نگه دارند. آمنوره اولیه که به دلیل ناهنجاریهای آناتومی ایجاد میشود، قابل پیشگیری نیست. بعضی از موارد آمنوره ثانویه قابل پیشگیری هستند. برای این منظور، کارهای زیر را انجام دهید:
• رژیم غذایی خود را طوری تنظیم کنید که تمام مواد مغذی مورد نیاز روزانه به بدن شما برسد.
• برای رسیدن به وزن ایدهآل و داشتن بافت ماهیچهای، به آرامی ورزش کنید.
• راهی برای فرار از استرسها و جنگ اعصابهای روزمره پیدا کنید.
• بین فعالیت و تجدید قوا و استراحت خود تعادل ایجاد کنید.
• از مصرف الکل و استعمال دخانیات بپرهیزید.
درمان
آمنوره اولیه که به دلیل بلوغ دیررس ایجاد میشود، نیازی به درمان ندارد. مشکلات به‌خودی‌خود حل میشود. درمان آمنوره اولیه که به دلیل ناهنجاریهای ژنتیکی ایجاد میشود بستگی به نوع مشکل دارد. برای مثال، اگر تخمدانها به درستی عمل نکنند با مکملهای هورمونی تخمدان درمان میشوند. این هورمونها باعث ایجاد صفات جنسی ثانویه مانند رشد پستانها و موهای شرمگاهی میشوند.
درصورتیکه آمنوره به دلیل مشکلات ساختاری ایجاد شده باشد، عمل جراحی لازم است. برای مثال، با عمل جراحی میتوان واژنی را که دارای چسبندگی ورودی است، ترمیم کرد.
آمنوره ثانویه به دلیل یائسگی یا برداشتن رحم است. در این حالت، پزشک دارو تجویز می‌کند. مصرف دارو، مشکلات ایجادشده به دلیل کاهش سطح استروژن را کاهش می‌دهد.
درمان آمنوره‌های دیگر بسته به شرایط متفاوت است.
فشار عصبی
ممکن است پزشک به شما پیشنهاد دهد که در کلاسهای کنترل استرس شرکت کنید.
چاقی
پزشک، برنامه ورزش و غذایی به شما توصیه می‌کند تا به وزن ایدهآل خود برسید.
برنامه های سنگین ورزشی
پزشک به شما توصیه می‌کند که تمرینات ورزشی خود را سبکتر کنید. این کار کمک می‌کند تا قاعدگی به طور طبیعی دوباره شروع شود. اگر هورمونها منظم نباشند، پزشک مکملهای هورمونی تجویز می‌کند.
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک
درمانهای دارویی چندگانه به منظم شدن عادت ماهانه کمک می‌کند. این داروها عبارتند از: متفورمین و استفاده چرخشی از هورمونهای زنانه.
تومورهای تخمدان، رحم و غده هیپوفیز
درمان به محل قرارگیری کیستها و تومورها بستگی دارد. گاهی اوقات عمل جراحی لازم است.
